Sinds 2017 iets om naar uit de kijken – het smaakavontuur van de brouwers van Hertog Jan. Ooit was het meesterbrouwer Gerard van den Broek die de kwaliteiten ontdekte van Grand Prestige als bewaarbier. Hij onderzocht wat er gebeurt als je deze gerstewijn toevertrouwt aan ambachtelijke houten vaten waarin voordien andere dranken op smaak zijn gekomen: bourbon, whisky, wijn, sherry of cognac. Al deze kennis, vakmanschap en ervaring komen sedertdien samen in de jaarlijkse editie van Grand Prestige Vatgerijpt. Als creatief brein bij Hertog Jan heeft Micha Peute inmiddels het stokje overgenomen als meesterbrouwer. In dit artikel lees je een impressie. In Grand Prestige Vatgerijpt 2023 ontmoet Limburgse brouwliefde de smaak van Latijns temperament.
Vatgerijpt 2023: de smaak van Latijns temperament
In een land waar oude biertradities schaars zijn, begint er in Arcen misschien wel eentje te ontluiken: de jaarlijkse onthulling van de nieuwe Grand Prestige Vatgerijpt-editie van brouwerij Hertog Jan. Dit jaar moesten liefhebbers uitzonderlijk veel geduld aan de dag leggen. De nieuwe meesterbrouwer van de Limburgse brouwerij Micha Peute kon zijn creaties pas in het eerste weekeinde van december wereldkundig maken. Dit jaar is het jaarlijkse smaakavontuur een liaison waarin Limburgse brouwliefde en Latijns-Amerikaans temperament elkaar ontmoeten.
Inhoud
Deze kennismaking met Grand Prestige Vatgerijpt 2023 van brouwerij Hertog Jan bestaat uit de volgende hoofdstukken:
Grand Prestige Vatgerijpt: het ontstaan van een traditie
Vatrijping: uitdagende zoektocht naar de ‘heilige graal’
Maak kennis met Grand Prestige Vatgerijpt 2023
1.
Grand Prestige Vatgerijpt: het ontstaan van een traditie
Van alle grote Nederlandse brouwerijen is Hertog Jan allicht nog steeds de meest benaderbare. Hun pilsener wordt graag gedronken. Daarnaast bieden de brouwers uit Arcen nog een mooi assortiment toegankelijke bieren van hoge gisting. Dat, wat je in de wandelgangen vaak als ‘speciaalbier’ betiteld hoort worden. Internationaal gelauwerd is in dit gamma Grand Prestige, een gerstenwijn met het pronte alcoholgehalte van 10%. Als je het mij vraagt, nog steeds een bewijs dat bier een affordable luxury is. Voor een flesje reken je in de supermarkt een kleine anderhalve euro af.
Bij Hertog Jan ontdekten ze al heel wat jaren geleden dat hun Grand Prestige prima geschikt is om te bewaren. Naar verluidt onder meer in grote flessen, door de brouwers aangetroffen in een rijpingskelder die zelfs een poos onder water heeft gestaan. Zo verhaalt het ontstaansverhaal van Grand Prestige Vatgerijpt tenminste. Ik zelf heb goede ervaringen met het bewaren van kleine flesjes van het bier in de berging van mijn flat. En de allerspannendste resultaten boeken de brouwers wanneer ze hun ‘kroonjuweel’ een extra smaakontwikkeling gunnen in ambachtelijke vaten van hout. In die fusten heeft eerst een andere alcoholische drank gerust, wat het hout ervan tot een uniek ingrediënt maakt voor een eenmalige smaaksensatie.
Grote belangstelling
Aan wat voor dranken je dan moet denken? Amerikaanse bourbon bijvoorbeeld, of oer-Nederlandse jenever. Schotse whisky of Spaanse sherry hebben ze bij Hertog Jan ook uitgeprobeerd. Al met al leidde dit steeds tot smaakavonturen waarvoor bierliefhebbers grote belangstelling aan de dag leggen. Reken er maar op: Grand Prestige Vatgerijpt is binnen een mum van tijd uitverkocht.
De Vatgerijpt-editie van 2023 vormt daarop geen uitzondering. De barrel aged bieren danken dit jaar hun karakter aan spirits van ambachtelijke producenten uit Midden- en Zuid-Amerika. Micha Peute en zijn team verwelkomen je met hun creaties in de wereld van mezcal, tequilla, cachaça en Caraïbische rum. Wellicht ken je ze als exotische smaakmakers uit de cocktailbar. Of uit de aanbieding bij de mainstream slijter in het winkelcentrum bij jou in de buurt. Maar het zijn stuk voor stuk dranken met traditie, gemaakt met toewijding en ambacht. Waarvan er ook wel degelijk craft-versies bestaan, waarin je vakmanschap proeft dat door de generaties is doorgegeven.
Ambachtelijk en kleinschalig
Ambachtelijk geproduceerde sterke dranken: met voor onze ‘oude’ wereld ongekende smaaktoetsen als agave, cactus, suikerriet, tabak of tropische houtsoorten. Micha Peute en zijn mensen legde de lat bij zijn keuze voor smaken van Latijns-Amerika nog op extra hoog niveau. De reden: die keuze bergt een uitdagende koppelverkoop in zich. De makers met wie Hertog Jan voor de Vatgerijpt 2023-editie samenwerkt, opereren heel ambachtelijk en dus ook kleinschaliger. Het kost een stuk minder moeite om voldoende eikenhouten barrels te organiseren via grote producenten van bijvoorbeeld bourbon of whisky uit de Verengde Staten respectievelijk Schotland.
2.
Vatrijping: uitdagende zoektocht naar de ‘heilige graal’
Nu wil het geval dat vatrijping van bier hoe dan ook een hachelijke onderneming is. Bier dat een brouwer toevertrouwt aan een ambachtelijk houten fust, is namelijk al klaar. Wat goed is, moet goed blijven. Met het overhevelen van zo’n al voor consumptie geschikt bier in een vat van eikenhout, zet de brouwer de deur open voor een niet te onderschatten risico. Er liggen namelijk bacteriën en wilde gisten op de loer om het bier te infecteren. Een minuscuul gaatje in het hout is genoeg daarvoor. Ga ervan uit dat een vat gebruikt voor barrel aging al gauw een capaciteit heeft van 200 liter. Bij een infectie is die hoeveelheid Grand Prestige meteen verloren.
Voor ‘barrel agende’ brouwers is het om die reden altijd zaak, om goed de vinger aan de pols te houden wat betreft het welzijn van het bier dat ze voor rijping aan ambachtelijke vaten hebben toevertrouwd. Voor dat doel zit in ieder vat een piepklein gaatje, waar een spijker in is geslagen. Als ze op de brouwerij gaan proeven, trekken ze de handschoenen aan. De spijker spuiten ze in met desinfecterende alcohol waarna die voorzichtig uit het gaatje wordt gewrikt. Onder het straaltje bier dat tevoorschijn komt, houden ze een proefglaasje. Is dat vol, dan slaan ze de spijker direct weer terug in het gat.
Extra smaak voor indrukwekkend bier
Een goed vatgerijpt bier maken is dus zeker geen sinecure. Maar niettemin is er menig brouwer die zich eraan waagt. Met vatrijping van je bier etaleer je namelijk een uitzonderlijk staaltje vakmanschap. Iets wat je meteen herkent wanneer je ruikt aan het glas waar een vatgerijpt bier is ingeschonken, en aan de eerste slok waarmee je er behoedzaam aan nipt. Die extra dimensies die het smaakpallet heeft gekregen van een bier dat van zichzelf al een indrukwekkende verschijning is. Robuust of eleganter: tripel, imperial stout, quadrupel of barley wine. Donkere bieren zijn geschikter voor vatrijping dan lichte, zeker als die hun karakter danken aan hop. En met een middelmatig of zelfs slecht basisbier lukt het geen brouwer ter wereld om een goed barrel aged bier te maken!
Ook voor liefhebbers zijn goede bieren die vatrijping hebben ondergaan, inmiddels uitgegroeid tot een soort heilige graal. Verwondering wekt dat niet. Ga maar na, wat betreft intense geur- en smaaksensaties gaat er weinig boven een bier dat een extra rijping heeft ondergaan in een ambachtelijk vat. Waarin een soort nieuwe drank is ontstaan, dat wat we kennen als bier indrukwekkend ontstijgt. Het ‘volkse’ bier reikt naar de sterren omdat het neigt naar de diepzinnigheid van ambachtelijk gedestilleerde drank.
Maar er is nog een tweede aspect: unieker bier vind je nergens dan bier dat vatrijping heeft ondergaan. Vatgerijpt bier is eenmalig: letterlijk. Zo lang de voorraad strekt. Want als een vat leeg is, is het leeg. Het bier uit dat vat komt nooit meer terug. Een reeks zoals Grand Prestige Vatgerijpt brengt brouwerij Hertog Jan jaarlijks op de markt. En als alle flessen van een editie leeg zijn, dan is zo’n bier geschiedenis. Een groot verschil met al die andere consumptieproducten die je maar naar believen kunt bijmaken in de fabriek!
Leren over smaak
Wat me terugbrengt naar Grand Prestige Vatgerijpt 2023. De prijswinnende barley wine die is toevertrouwd aan houten vaten waaraan destillaten uit Midden- en Zuid-Amerika hun karakter danken. Wat ik leuk vind aan de smaakavonturen waarmee de brouwers van Hertog Jan elk jaar hun opwachting maken, is dat het mij iets nieuws leert. Nog afgezien van de geuren en de smaken. Ik ben geïnteresseerd in hoe geur en smaak tot stand komen in waarvan we genieten als we het eten en drinken. Dat geldt zeker voor ambachtelijke voedingsmiddelen en dranken.
Grand Prestige Vatgerijpt laat me kennis maken met tradities en ambacht uit andere werelden dan die van het bier. Zo nodigden de brouwers van Hertog Jan ons in 2019 uit op een smaakavontuur in de wereld van de Hollandse jenever. De editie 2020 vond ik een even lekkere als boeiende introductie in het vakmanschap van Schotse whiskymakers, wier distilleerderijen vaak al generaties in familiebezit zijn. Hertog Jan verrijkt met Grand Prestige Vatgerijpt mijn wereld, voor mij als onverbeterlijk smaakenthousiast!
3.
Wat je kunt verwachten van Grand Prestige Vatgerijpt 2023
In de nieuwste editie ontmoeten Limburgse bierliefde en Latijns-Amerikaans temperament elkaar. Lees korte portretten van de vier bieren uit de reekst Grand Prestige Vatgerijpt 2023: rhum agricole, reposado, caçacha en mezcal.
Rhum agricole
De ontdekkingstocht in geur en smaak begint in de Caraïben, in het Franse overzeese gebied Martinique om precies te zijn. Op het eiland dat Frankrijk deelt met Nederland kwam meesterbrouwer Micha Peute op het spoor van een unieke traditie om rum te maken. Die staat bekend als ‘rhum agricole’. Van de complete rum-productie wereldwijd komt slechts 2% tot stand op deze manier. Het hoofdingrediënt van alle rum is rietsuiker en meer in het bijzonder het bijproduct melasse.
Aan de basis van rhum agricole staat vers geperst suikerriet. Net als alle soorten gedestilleerd krijgt ook deze spirit karakter door rijping op houten fusten. De brouwers van Hertog Jan konden de hand leggen op een partij van die fusten: gemaakt van Amerikaans en Frans eikenhout. In het bier ontwikkelden zich gedurende twaalf maanden rijping in deze rhum agricole-vaten elegante smaken die herinneren honing, demarara rietsuiker en gedroogd fruit.
Reposado
Als liefhebber hoef ik het je niet te vertellen: ieder pils is bier, maar niet ieder bier is pils. Op een soortgelijke manier verhoudt zich tequila tot mezcal. Onder dat laatstgenoemde verstaan we het ‘nationale’ destillaat van Mexico. Het basisingrediënt voor mezcal is het vruchtvlees van de agaveplant. Tequila is een geografische aanduiding van mezcal afkomstig uit de omgeving van de gelijknamige stadje in de staat Jalisco: gelegen midden in Mexico aan de kust van de Stille Oceaan. Speciaal aan tequila is dat het overwegend gewonnen wordt uit de harten van de blauwe agave. Dat hart wordt in de taal van de oorspronkelijke bewoners mezcal genoemd, wat ‘Huis van de Maan’ betekent.
Het verbaast je allicht niet: ook tequila is er in verschillende kwaliteiten. Daarop is mede de tijd van invloed, die tequila van de makers krijgt om te rijpen. En hier komen we bij het tweede bier van de Grand Prestige 2023-editie: de Reposado. Een tequilaproducent mag zijn spirit het predicaat ‘reposado’ noemen als het tenminste twee maanden heeft gerijpt in een eikenhouten vat. De smaaktonen die de brouwers van Hertog Jan in de reposado-vaten ontdekten, zijn om die reden mild. Ze geven het bier na twaalf maanden rijping diepe aarde aroma’s maar fruitige smaken en een subtiele bloemigheid.
Caçacha
In hun derde etappe van de ontdekkingstocht in geuren en smaken van vatgerijpte Grand Prestige brengen meesterbrouwer Micha Peute en zijn mensen je naar Brazilië. In de totstandkoming van dit smaakavontuur drukt weer rietsuiker een stempel. Want strikt genomen is caçacha de Braziliaanse versie van rum. Deze variant maken ze net als rhum agricole van vers geperst suikerriet. Je vindt hem ook onder de namen aguardente of pinga. In zijn pure en heldere vorm is caçacha het fundament van de populaire cocktail caipirinha.
Voor caçacha geldt hetzelfde als bij alle andere destillaten die we kennen. Vers domineert de smaak van alcohol en valt er verder niet zoveel je glas te ontdekken. Een destillaat krijgt pas karakter als makers het de tijd gunnen om te rijpen in houten vaten. Dat is dan ook het smaakgeheim van caçacha. Want in Brazilië staan caçacha-producenten vaten van excentrieke houtsoorten ter beschikking om uit te kiezen. Vaak gebruikt worden hout van eucalyptus, kastanje of purperhart, ook wel amarant genoemd. In de Grand Prestige twaalf maanden gerijpt op caçacha-vaten kun je volmondige smaken ontdekken met tonen van vanille, tropisch hout en ananas.
Mezcal
De brouwers van Hertog Jan ronden hun smaakavontuur met de Grand Prestige Vatgerijpt 2023-editie klinkend af terug in Mexico. De vierde variant dankt zijn karakter aan ambachtelijke mezcal. Dit destillaat is diep geworteld in de Mexicaanse cultuur. Uit elk aspect van het maakproces spreken eeuwenoude rituelen en eeuwenoude tradities die al generaties lang worden doorgegeven. Vaak zijn het oude families die mezcal destilleren en laten rijpen. Ze hebben hun eigen methoden ontwikkeld en bewaard, wat authentieke smaken oplevert.
Deze oude familiebedrijven heten “mezcaleria’s”. De naam mezcal is een verwijzing naar de grondstof voor het destillaat: de agaveplant. De suiker die aan de basis ligt van de alcohol, is afkomstig uit de vruchten ervan: de harten, piñas. Meestal bezitten mezcaleria’s eigen velden om de agaveplanten te telen en verbouwen: een tijd- en arbeidsintensief proces. Vooral het oogsten vereist zowel spierkracht als nauwkeurigheid. Het benodigde gereedschap geven de mezcalaria’s door van generatie op generatie. Ook bij de verdere verwerking van de agaveharten komt veel aandacht en ambacht kijken, net als bij de rijping van het destillaat. Het Grand Prestige-bier dat twaalf maanden lang aan de mezcal-vaten is toevertrouwd, heeft zachte smaken gekregen die doet denken aan cactusvijg en intense aroma’s van gedroogd fruit en tabak.
Micha Peute, meesterbrouwer bij Hertog Jan
‘Recht doen aan vakmanschap en liefde voor smaak’
Het idee voor het Latijns-Amerikaanse smaakavontuur van Grand Prestige Vatgerijpt gistte in het brein van meesterbrouwer Micha Peute. Het bij elkaar brengen van de benodigde vaten voor de nieuwste editie kostte tijd en vindingrijkheid. Maar het was de moeite waard. “Persoonlijk vind ik dit misschien wel de meest uitgesproken creatie tot nu toe. De afstand tussen onze Limburgse brouwerij en de Latijns-Amerikaanse distilleerderijen lijkt op het eerste gezicht misschien groot, maar de toewijding en vakmanschap zijn identiek. Die bijzondere connectie brengen we samen in het brouw- en rijpingsproces. Dat heeft geresulteerd in temperamentvolle aroma’s en smaken. Het is een boeket van vier unieke bieren geworden die recht doet aan de gedeelde liefde voor ambacht en smaak die we overal in Latijns-Amerika hebben gezien.”
Heb jij Grand Prestige Vatgerijpt 2023 geproefd?
Zeer beperkte oplage, uitverkocht voordat je er erg in had. Maar misschien heb je toch de hand weten te leggen op het Latijns-Amerikaanse smaakavontuur uit Arcen. Heb je al geproefd? En hoe was het? Laat je reactie achter in het commentaarveld onder dit artikel.
Leestips
Meer weten over ambachtelijk bier en vatrijping? Lees hier mijn introductie over barrel aging.
Uit het archief Unser Aventinus – bock van de redders van het Weizenbier (december 2016)
Zoals elk jaar sinds 2020 heb ik een doos gekocht en ik merk dat naar mijn smaak het elk jaar tegelijk duurder en matiger wordt.
De hertog jan grand prestige is op zichzelf een goed bier. Dit jaar voegden de 4 verschillende vaten nauwelijks iets toe en was de becijfering soortgelijk of lager dan de pure grand prestige. Het was de prijs en een jaar in spanning wachten niet waard.
Mogelijk is het te vroeg op fles gegaan en had het nog een tijd moeten uit reageren voordat het op de goede smaak was.