Gunstige ontwikkelingen in de bierwereld houden ook voor de kloosterpoort geen halt. Hoewel het in die wereld zeker niet alles goud is wat er blinkt, benutten meer en meer monastieke gemeenschappen in Nederland bier als bron van inkomsten. Soms staat het nog in de kinderschoenen, maar menig abdij pakt het tegenwoordig goed en professioneel aan. In die ontwikkeling zijn de trappisten altijd al wegbereiders geweest. Daarom verbaast het niet dat Nederlands tweede trappistenbrouwerij een nieuw bier ontwikkelde. Bierschrijver Frits Dunnink was bij de avant première ervan. In dit artikel vertelt hij daarover in kleur, geur en smaak. Zundert 4 refterbier – introductie van een nieuwe trappist.
Zundert 4 refterbier – introductie van een nieuwe trappist
Ik ben druk aan het schrijven voor de nieuwe editie van Bierschrijver-scheurkalender. Daarbij valt me op wat voor bloeiende ontwikkeling het kloosterbier doormaakt, zeker ook in Nederland. Op de meest verrassende plekken wordt binnen of vlak buiten de muren van kloosters en abdijen tegenwoordig ambachtelijk bier gebrouwen.
We beschikken hier in ons land niet over een officieel keurmerk voor abdijbieren, in tegenstelling tot onze zuiderburen in België. Maar wat opvalt aan deze kant van de grens, is dat de kloostergemeenschappen over het algemeen erg nauw betrokken zijn bij de totstandkoming van de abdijbieren. Het bier en met name de verkoop ervan, speelt een belangrijke rol om zo’n klooster middelen van bestaan te geven.
In België is de relatie tussen abdijen en ‘hun’ bier dikwijls losser. Vaak worden de abdijbieren bij (grote) lekenbrouwerijen geproduceerd. De kloosters plukken er de (of in de praktijk heel vaak: wat) financiële vruchten van en worden gekend in de manier waarop voor ‘hun’ abdijbier reclame wordt gemaakt. Twee wezenlijke criteria om in België het logo van ‘Erkend Abdijbier’ te mogen voeren.
Trendsetters
In die ontwikkeling past ook prima de uitnodiging die ik een poosje terug ontving. Ze was afkomstig van De Kievit in Zundert, ’s lands tweede trappistenbrouwerij. Nu zijn de Cisterciënzerkloosters van de Strikte Observantie altijd trendsettend geweest op het gebied van brouwen – want tot deze orde behoren de abdijen die het voorrecht hebben om hun bier ‘trappist’ te mogen noemen. De uitnodiging om als een van de eersten het nieuwe bier te komen proeven, nam ik met plezier aan.
In dit artikel lees je over mijn indrukken van mijn bezoek aan de in het landelijk gebied tussen Roosendaal en Breda gelegen kloosterbrouwerij. Ik vertel je meer over trappistenbrouwerij De Kievit en het verhaal achter het nieuwe trappistenbier. Het artikel sluit ik af met een proefnotitie van het refterbier Zundert 4. Maar allereerst belicht ik kort nog even de traditie van de brouwende trappistenkloosters.
Inhoud
Zundert: de tweede Nederlandse trappistenbrouwerij
»Zundert 4« – waarom een nieuw kloosterbier?
1.
Wat is trappistenbier?
Kloosters hebben sinds mensenheugenis een rol gespeeld in de ontwikkeling van het bier. Bier was belangrijk in het dagelijks leven van de gemeenschappen in de kloosters: voor de verzorging van de inwendige mens maar ook als bron van inkomsten. In (opdracht van) menig klooster brouwen ze ook heden ten dage nog op grote schaal bier. Maar wat onderscheidt nou trappistenbier van al die andere kloosterbieren?
Zoals je in het voorgaande al kon lezen, is trappistenbier afkomstig van een bepaalde kloosterorde: de Cisterciënzers van de Strikte Observantie. Een trappistenbrouwerij is gevestigd binnen de muren van zo’n klooster of op het terrein ervan. In het klooster leven monniken die de brouwerij ook daadwerkelijk runnen, geheel getrouw aan het credo van de Heilige Benedictus: ‘bid en werk’.
Brouwen zonder winstoogmerk
Wanneer er binnen de kloostergemeenschap te weinig menskracht is, kunnen de paters zich laten bijstaan door personen van buiten de kloosterorde: zij worden leken genoemd. Een andere belangrijke voorwaarde om een bier ‘trappist’ te mogen noemen, is dat brouwen gebeurt zonder winstoogmerk. Het bier is wel degelijk koopwaar. Maar met de opbrengst voorziet het brouwende klooster in zijn levensonderhoud. Geld dat overblijft, komt ten goede aan maatschappelijke doelen. Dat is wel degelijk anders dan brouwen met winstoogmerk, om er rijkdom mee te vergaren.
Wanneer abdijen aan deze voorwaarden voldoen, mogen hun producten het officiële keurmerk ‘Authentic Trappist Product’ dragen. Daarbij kan het gaan om bier, maar bijvoorbeeld ook om kaas of brood. Op het ogenblik zijn er abdijen in België, Nederland, Oostenrijk, Italië en Groot-Brittannië die trappistenbier brouwen. (Quizvraag: hoeveel en welke?) Daarnaast zijn er in Spanje en Frankrijk (zelfs het moederklooster!) twee trappistenabdijen die weliswaar ook bier laten brouwen als inkomstenbron. Ze mogen evenwel niet het ATP-keurmerk voeren, omdat het bier veraf van de abdijen uit de brouwketel komt. En je hebt in Maredsous tegenwoordig een Benedictijner-abdij die wel weer een brouwerij binnen de muren heeft, maar niet deel uitmaakt van de Cisterciënzers. Dus het daar gebrouwen bier kan niet het ATP-keurmerk krijgen.
Wil je meer weten over de traditie van de Belgische trappistenbieren? Lees dan eens het artikel dat ik er exclusief aan wijdde.
2.
Zundert: de tweede Nederlandse trappistenbrouwerij
In een notendop heb je kunnen kennismaken met het ontstaan van de brouwtraditie van de trappisten en het keurmerk ‘Authentic Trappist Product’. Het oudste, nog brouwende trappistenklooster in Nederland is de abdij Koningshoeven nabij Tilburg. Sinds 2013 heeft die gezelschap gekregen van kloosterbrouwerij De Kievit, verbonden aan de abdij Maria Toevlucht te Klein-Zundert.
De oorsprong van dit klooster ligt in de eindjaren van de 19e-eeuw. Dan verwerft voornoemde abdij Koningshoeven in het westen van Noord-Brabant uit een schenking een perceel bos en landbouwgrond. Daarop staat een boerderijtje dat de naam ‘De Kievit’ draagt. De eerste jaren verpachten de Koningshoeven-paters het, maar dan leggen monniken uit de abdij zich toe op het boerenbedrijf. Het kent uitbreiding met aangrenzende landerijen en in 1899 besluit de abt van Koningshoeven hier een nieuw klooster te stichten.
Een nieuwe abdij
Het klooster groeit en bloeit, mede dankzij de instroom van monniken uit Frankrijk. Al in 1912 komt het los van de abdij Koningshoeven op eigen benen te staan. Iets meer dan een kwart eeuw later, in 1938, krijgt Maria Toevlucht de statuur van een abdij. Het oude boerderijtje De Kievit vervangen de monniken door een groter, modern pand. Landbouw vormt tot 2011 de voornaamste inkomstenbron van de kloostergemeenschap. Totdat het boerenbedrijf langzaam maar zeker onrendabel wordt.
Wanneer die ontwikkeling zich steeds duidelijker aftekent, gaan de paters in Zundert op zoek naar een andere manier om in hun inkomsten te voorzien. Ze richtten zich op brouwen en bier. Bij andere brouwende abdijen winnen ze advies in en ze steken ook hun licht op bij het Centrale Brouwerij Kantoor, de voorloper van Nederlandse Brouwers. Zo komen ze in contact met brouwer en consultant Constant Keinemans. Vanuit de abdij in Zundert vervullen Broeder Christiaan en Broeder Guido een spilfunctie voor de brouwerij-start up.
Splinternieuwe kloosterbrouwerij
Die komt er uiteindelijk in 2013: De Kievit, vernoemd naar het oude boerderijtje waarmee het ooit allemaal begon. De brouwerij krijgt een plaats in een gebouw dat nieuw is verrezen op de plek waar eerst de stallen van de boerderij stonden: pal achter de abdij. Als eerste kon de bierwereld kennismaken met een tripel uit de ketels van de splinternieuwe kloosterbrouwerij. Dat heuglijke feit vond plaats op 30 november 2013. Een kleine twee weken later kreeg deze »Zundert 8« officieel het predicaat ‘Authentic Trappist Product’ toegekend.
Ter ere van het vijfjarige jubileum introduceerde trappistenbrouwerij De Kievit in 2018 de quadrupel »Zundert 10«. Inmiddels dient zich dit jaar het tweede lustrum aan. Als smaakvolle opmaat voor dit heuglijke feit kunnen liefhebbers sinds 21 april kennismaken met een nieuw onderdeel van het Zundertse assortiment: het refterbier »Zundert 4«.
3.
»Zundert 4« – waarom een nieuw kloosterbier?
Voor menig craft brewery lijkt het een zaak van leven en dood om maar zo vaak mogelijk een nieuw bier te lanceren. Het gevolg: regelmatig zie ik weer aan onafhankelijk gebrouwen bier voorbij komen, dat nog niet klaar is voor productie op grote schaal. In het positieve geval een halffabricaat, waarbij de brouwers zichzelf niet de tijd hebben gegund om het tot in de finesses te vervolmaken. Een 6-, geen 8 of 9. Maar al te vaak verdwijnt zo’n bier vervolgens geruisloos van het toneel, zonder noemenswaardige indruk achter te laten. (Hooguit genereert het een paar honderd nieuwe check-ins op Untappd.) Om plaats te maken voor de volgende noviteit, waarbij de cyclus zich herhaalt.
Bij een brouwerij als De Kievit loopt de klok anders. Weliswaar heeft het etmaal daar ook 24 uur en de week zeven dagen. Maar vernieuwing om der vernieuwing wille zoek je daar natuurlijk tevergeefs. Wat inspireerde de abdijbrouwers om een nieuw bier te ontwikkelen?
Gezocht: passend bier
Abt Guido Van Belle gunt ons een blik op de beweegredenen die voorafgingen aan de ontwikkeling van »Zundert 4«. Al een poos gistte bij hem de gedachte om in de eetzaal van de abdij, in het kloosterleven ‘refter’ genoemd, een eigen bier aan te kunnen bieden met een laag alcoholpercentage. Een bier dat past bij de maaltijden uit de kloosterkeuken en zich laat drinken bij vleesloze gerechten, of met gevogelte of vis. (Trappisten onthouden zich van het eten van vlees van viervoeters.)
De abt memoreert verder dat bier een lange traditie heeft aan tafel van kloosters en abdijen in de Lage Landen. Zo is er in de trappistenorde bekend dat men in de 18e eeuw drie soorten bier brouwde. Het sterkste bier was voorbehouden aan de religieuzen en een iets lichter bier aan hun gasten. Het lichtste, minst smaakvolle bier was voor de bedienden en arbeiders in de kloostergemeenschap. Door de eeuwen heen is er veel veranderd. Tegenwoordig drinken de monniken in de abdijen het lichtste bier. De zware bieren commercialiseren ze.
Vooral een tikje eigenwijs
Net als bij hun tripel en quadrupel konden de trappistenbrouwers uit Zundert voor het nieuwe refterbier niet teruggrijpen op een traditioneel recept. Dus hebben ze hun brouwmeester Constant Keinemans aan het werk gezet met een lijstje steekwoorden: een bier van maximaal 4%, niet zoet maar wel fruitig met een zurig tintje, en vooral een tikje eigenwijs en daarmee passend in de lijn van de andere Zundert-bieren.
4.
Het refterbier »Zundert 4«: proefnotitie
Hoe is ’s wereld nieuwste trappistenbier? Als bier voor bij de dis verwacht je iets dat het gehemelte verfrist en de mond reinigt met decent prikkelend koolzuur. Qua alcoholgehalte past het in elk geval prima bij een ‘eetbier’: in zijn creatie is brouwmeester Constant Keinemans precies op een ABV van 4% uitgekomen.
Broeder Christiaan vertelt dat ze bij het refterbier teruggrijpen op rogge als brouwgraan: een gewas dat van oudsher veel werd geteeld in de streek rondom de brouwerij. Het geeft aan het bier een kruidige toets. Evenals het karakteristieke, niet nader benoemde “kruid uit de omgeving” dat de brouwers hebben toegevoegd.
Een derde ingrediënt dat vermelding verdient, is rookmout. Zij het in hele subtiele hoeveelheden. Vergelijkbaar met zout op je eitje bij het ontbijt. Als je dat er niet op strooit, smaakt het flauw. Als je teveel strooit, valt het ook negatief op. Maar is de hoeveelheid precies goed, dan wordt je het eigenlijk niet gewaar. Een kwestie van matigheid en balans.
Zicht en geur
Alleen optisch getuigt dit nieuwe refterbier van de West-Brabantse trappistenbrouwers al van vakmanschap. Uitnodigend donker goudgeel, met een beetje tweeschijn en fijn wit schuim van nette stabiliteit. In de geur ontdek je kruidigheid en mout, maar zeker niet op een zoete of stoffige manier. Er komen aroma’s voorbij die herinneren aan koriander. Maar het is allemaal gebalanceerd, decent: prettig.
Smaak en mondgevoel
De smaak van »Zundert 4« is mooi uitgelijnd met de geur. Een mooi evenwicht van hopbitter en mout, waarbij ongetwijfeld de rogge zorgt voor een robuust karakter, dat tegelijkertijd een kruidige maar ook aardse indruk achterlaat. Afgehecht met een fris zuur randje. Dit is een bier dat staat voor zichzelf en tegelijkertijd zijn plaats kent. Een aangename tafelgenoot, die met zijn prikkelende koolzuur het gehemelte kan opfrissen na iedere hap die je neemt van de dis.
Het bier is dienstbaar aan de smaken op het bord: zou hoort een ‘eetbier’ te zijn, als je het mij vraagt. Wanneer het alcoholgehalte hoger was geweest, had »Zundert 4« allicht een wat aanweziger mondgevoel gehad. Maar dat was nou weer net niét de opdracht van de brouwers. De afdronk is zuiverend. Het zijn bittere toetsen die bijblijven in de mond.
Foodpairing
Uit het voorgaande moge blijken dat het refterbier »Zundert 4« van trappistenbrouwerij De Kievit goed werkt als bier bij de maaltijd. Maar ik kan me ook voorstellen dat dit fijn is als aperitief. Het past goed bij milde abdijkazen of vleeswaar of worst gekruid zoals dat in onze contreien traditie is.
Ik probeerde »Zundert 4« bij een maaltijd met asperge, ambachtelijke ham en hollandaisesaus. Het gerecht benadrukte de kruidigheid van het bier. De frisheid en het koolzuur erin ‘sneed’ op een prettige manier door de romige indrukken van de saus.
Dit nieuwe trappistenbier wil ik ook wel eens proberen bij gegratineerde witlof, omdat ik inschat dat het geschikt combineert met de vegetale bitterheid en de romigheid van deze dis. En ik ben benieuwd of »Zundert 4« ook werkt bij kruidige gerechten zonder uitgesproken pittigheid, zoals ze te vinden zijn in de keukens van het Nabije Oosten.
Verkrijgbaarheid
Geheel in de traditie van de trappistenklooster past ook dat de paters in Zundert het refterbier alleen aanbieden in en bij hun abdij: aan tafel en in de winkel bij de poort. Het wekt herinneringen aan Westmalle Extra. Dat kom je tegenwoordig weliswaar tegen in menig slijterij of zelfs supermarkt in de Lage Landen. Maar nog niet eens zo heel lang geleden was het alleen op vrijdagen aan de abdij verkrijgbaar. Plannen om »Zundert 4« op grotere schaal op de markt te brengen hebben ze bij De Kievit vooralsnog niet.
Zundert trappist
Rucphenseweg 38
4882 Klein-Zundert
Openingstijden
Dinsdag t/m zaterdag van 14:15 tot 16:45 uur
» bezoek de website van Zundert trappist «
Een persoonlijke noot tot slot
Ik kom niet vaak in een klooster. Maar iedere keer wanneer ik er op bezoek ben, merk ik dat het me er ergens wel bevalt. Als bezoeker, wel te verstaan. De bewuste manier waarop de mensen in zo’n gemeenschap op zoek zijn naar en vorm geven aan zingeving. Op respectabele afstand van de waan van de dag. In een bewustzijn dat er dingen kunnen bestaan, ondanks dat we onszelf er als mensen misschien geen beredeneerde, laat staan gecalculeerde voorstelling van kunnen maken. Goed zijn voor anderen, de wereld waarin we leven: omdat we het kúnnen doen. In zo’n klooster ervaar ik een bepaalde onderstroom die ik herken en waar ik me verwant mee voel.
Tijdens mijn bezoek ving ik een flard op van een gesprek. Iemand stelde dat al dat brouwen toch niet ten koste mocht gaan van het bidden. Waarop de broeder tegen wie dit werd gezegd, minzaam glimlachte. En antwoordde dat werken voor hem en de zijnen ook een vorm is van gebed: des essentie van het credo ‘bid en werk’. Iets doen en maken, vanuit de motivatie die ik hierboven beschreef: dat heeft iets meditatiefs. Met het toegewijde, het verzorgend zorgzame, het opbouwende: dat zouden meer mensen moeten aanwenden in wat ze dagelijks doen in hun beroep. Dan zou de wereld een mooiere plek worden, ook voor de mensen die na ons komen.
Heb jij een favoriete kloosterbrouwerij?
Deel je tips in het commentaarveld onder dit artikel.
Leestips
Wel een klooster, geen habijten: ontdek het verhaal van Brouwerij Kleiburg.
Een duik in het Bierschrijver-archief LOC Brewery: creatief bier uit de spoorwegloods (april 2017)
Prachtig verhaal! We zijn al dol op Zundert 8. Maar als we weer naar het zuiden gaan, gaan Zundert 4 proberen. Het verhaal nodigt ons daar toe uit.
Dank voor het compliment, mooi te lezen dat ik met mijn woorden nieuwsgierigheid creëer. (:
Ik ben benieuwd hoe Zundert 4 jullie gaat smaken!
De Zundert 4 is een perfecte aanvulling op de 8 en Zundert 10
Mijn complimenten en dank voor dit heerlijk biertje