Nergens vind je in de Lage Landen meer brouwerijen dan in Amsterdam. Daar zijn ze op de meest onverwachte plekken gevestigd. Zelfs in de Bijlmer is er sinds enige jaren brouwerij. En dat is er absoluut een met een bijzonder karakter: de enige kloosterbrouwerij die de stad Amsterdam namelijk rijk is. Nieuwsgierig geworden ging biersommelier Frits Dunnink er op bezoek. In dit artikel schrijft hij over zijn ontdekkingen. Over Kleiburg: de kloosterbrouwerij in Amsterdam-Zuidoost.
Kleiburg: kloosterbrouwerij in Amsterdam-Zuidoost
Ooit had ieder klooster een brouwerij. Maar heden ten dage zijn kloosterbrouwerijen in ons land dun gezaaid. Toch zie je dat in het spoor van de bierrenaissance op steeds meer plekken in Nederland vanuit kloostergemeenschappen weer bier wordt gebrouwen – ook boven de grote rivieren. In Den Haag groeit langzaam maar zeker De Haagse Broeder steeds een stukje groter. En de biologische bieren van de aan de plaatselijke abdij verbonden Brouwerij Egmond zijn zelfs in veel Nederlandse supermarkten te koop. In de schappen bij de Mitra had ik bovendien wel eens bieren zien staan van nog een andere kloosterbrouwerij: Kleiburg.
Die laatste brouwerij prikkelde mijn nieuwsgierigheid. Een belangrijke reden daarvoor is dat het klooster waaraan ze verbonden is, wortelt in de traditie van het protestantisme. Toen ik onlangs een week in Amsterdam verbleef, greep ik de gelegenheid aan om op bezoek te gaan bij kloosterbrouwerij Kleiburg. In dit artikel lees je over mijn ontdekkingen. Je komt wat meer te weten over de brouwerij in Amsterdam-Zuidoost en de religieuze gemeenschap die haar voortbracht. Daarnaast vertel ik je wat over de achtergronden van bier in de protestantse ‘wereld’ en meer in het bijzonder over misschien wel de beroemdste reformator: Martin Luther. Tot slot maak je kennis met de brouwer van Kleiburg: Remco van den Berg.
Inhoud
Dit artikel over Kleiburg, de kloosterbrouwerij in Amsterdam-Zuidoost bestaat uit de volgende hoofdstukken:
De kloosterbrouwerij naast IKEA
Kleiburg-brouwer Remco van den Berg: eenvoudig is beter
De kloosterbrouwerij naast IKEA
Een kloosterbrouwerij in de Bijlmer… Natuurlijk is er vanuit iedere brouwerij in een kloostergemeenschap een direct verband met de regel waarmee de heilige Benedictus sinds de vroegste Middeleeuwen monniken en nonnen inspireert: ora et labora, oftewel bid en werk. Als je op zoek gaat naar de kloosterbrouwerij in Amsterdam-Zuidoost en uit de metro stapt, ben je meteen omringd door kantoorkolossen. Kijk je naar rechts, dan valt je blik onherroepelijk op het silhouet van de Johan-Cruyff-Arena, een halte stadinwaarts langs de metrolijn gelegen.
Als je een paar hoeken omslaat, ontwaar je haar: hurkend onder de hoge hemel. Waar op de donderdagmiddag dat ik er aan kom wandelen, de felle westenwind grote witte wolken voort blaast langs het firmament. Rechts van het terrein de enorme donkerblauwe doos van het bekende Zweedse woonwarenhuis. In het imposante kantoorgebouw rechts vindt de Nederlandse grootbank zijn onderkomen die zich tooit met de kleur oranje.
Noodonderkomen
In deze omgeving is het domicilie van kloosterbrouwerij Kleiburg een dissonant. Hoewel niet per se onprettig: het straalt iets vrijs uit, onaangepast. Een beetje Pippi Langkous te midden van keurige kinderen. ‘Urban wellness’ belooft het geïmproviseerde bord dat pront gepoot staat bij de toegang tot dit ‘reservaat’. Het verwijst ook naar de brouwerij die met proeflokaal De Proefzaak gevestigd is in de utiliteitsgroene nissenhut: noodonderkomen, bestaande uit een gebogen dak van golfplaat.
Kleiburg is de brouwerij van het Kleiklooster: geen plek die voldoet aan de clichés die bij de meeste mensen leven over een dergelijke religieuze leefgemeenschap. Dat kom ik te weten van Johannes van den Akker, wanneer ik na binnenkomst in voornoemde nissenhut plaatsneem achter een dampende kop koffie. Hij is de abt van het Kleiklooster. Het is een plek waar zingeving, aandacht voor elkaar en de wereld, en leven volgens de richtsnoeren die de bewoners vinden in de bijbel, samengaan met ontmoeting, toegankelijkheid en vrolijke kinderstemmen. Het Kleiklooster wortelt dan ook niet in de strenge traditie van de rooms-katholieke kerk, maar in een hands-on christelijke stroming die haar oorsprong vindt in de reformatie.
Woongemeenschap met gezinnen
Dat het klooster ook een brouwerij zou krijgen, was niet van meet af aan duidelijk. “Het Kleiklooster is begonnen vanuit onze eigen vraag hoe we willen leven”, blikt Van den Akker terug, die de leefgemeenschap in de Bijlmer-flat 2015 oprichtte. “We wilden geloof combineren met gastvrijheid, mensen onderdak bieden. En het moest een woongemeenschap worden met gezinnen.” Voor de opbouw van het klooster was werkkapitaal nodig. En om dat te verwerven kwam het Kleiklooster op het spoor dat ook menig om zijn bier vermaarde abdij heeft gevolgd op de weg naar groei en bloei.
Toen Van den Akker de buurt in ging om mensen te vertellen over hetgeen zijn mensen en hem voor ogen staat, hoorde hij keer op keer dezelfde vraag. “Een klooster? Komt er dan ook bier?” Hoewel het nooit zijn eerste gedachte is geweest, bleek het uiteindelijk helemaal geen slecht idee om het Kleiklooster op die manier van bestaansrecht te voorzien. Brouwen als onderneming om de kloostergemeenschap te laten beschikken over de middelen om te wonen, te leven en goede dingen te doen.
Aandacht voor de wereld en elkaar
Aldus ontstond 2017 kloosterbrouwerij Kleiburg: in, van en voor de buurt. Een gastvrije plek waar bezoekers welkom zijn. Een sociale onderneming, die een deel van haar winst aanwendt voor maatschappelijke doelen. Waar op een integere manier gewerkt en gebrouwen wordt, met oog voor de wereld, de medewerkers en de gasten. In wezen precies zoals de brouwkloosters het doen die staan in de traditie van de trappisten. Maar dan zonder prestigieus keurmerk.
Luther en het bier
Een kloosterbrouwerij van protestantse signatuur, dat is hoe ik Kleiburg om wille van de eenvoud typeer. Dan neem ik de vrijheid om even voorbij te gaan aan de talloze stromingen en denominaties die er zijn ontstaan in de eeuwen sinds de Reformatie. Die vindt zijn oorsprong in het moment dat een Augustijner-monnik en theoloog een pamflet aan de deur spijkert van een kerk in Wittenberg. In dat pamflet neemt hij stelling tegen wat naar zijn overtuiging niet deugt aan de kerk van zijn tijd.
Deze man heet Martin Luther en we schrijven het jaar 1517.
Met zijn daad wil hij het geloof weer in handen geven van de mensen zelf. En geeft hij onbedoeld vleugels aan grote sociale verandering. Die borrelen en gisten al een hele tijd, maar barsten na Luthers statement pas echt uit. Dat gaat gepaard met ongekend geweld en diepe ellende. Het zijn de barensweeën van de vooruitgang die eeuwen later uitgemond is in onze maatschappelijke vrijheid.
Brouwen als inkomstenbron
Aan een kant lijkt het best opvallend dat alleen katholieke religieuze gemeenschappen het brouwen hebben aangewend om hun doelstellingen dichterbij te brengen. Bij veel kloosters die we heden ten dage waarderen om hun uitstekende bieren, kom je al in de eerste hoofdstukken van het verhaal van hun (weder)oprichting het bier tegen. Brouwen als inkomstenbron voor de bouw van een plek voor de kloostergemeenschap.
Nu is in de protestantse wereld het kloosterleven een ‘ontdekking’ van betrekkelijk recente datum. Maar van Martin Luther is bekend dat hij een groot liefhebber was van bier. Historische bronnen bevestigen dat hij meer bier dronk dan wijn. Wat er allicht ook mee te maken heeft, dat wijn als consumptiegoed duurder was. In ieder geval in de streek waar Luther woonde: het midden van wat we nu kennen als Duitsland.
Brouwrecht
Luther was zelf brouwer. Tenminste: hij had in zijn woonplaats Wittenberg het brouwrecht verkregen. Dat was nadat hij bij zijn huwelijk met Katharina von Bora het gebruiksrecht had ontvangen van het voormalige Augustijner-klooster ter plaatse. Daarmee was hij huiseigenaar en aan die status was ook het brouwrecht verbonden. Als huiseigenaar was Luther automatisch burger van de stad. En ingezeten burgers in de meeste Duitse steden en dorpen in die tijd hadden het recht om hun eigen bier te brouwen en te verkopen. Dat zie je ook terug in het ontstaan van de Zoigl-traditie.
Luthers echtgenote Katharina was net als de reformator zelf, uitgetreden uit het kloosterleven. In het klooster waar ze vanaf haar vijfde leefde, leerde ze brouwen. Bij haar huwelijk met Luther in 1525 werd aan de gasten door haar zelf gebrouwen bier geserveerd, naast het vat Einbecker bier dat het stadsbestuur van Wittenberg spendeerde aan het bruidspaar. En dat was weer de oerversie van dat wat heden ten dage kennen als ‘bockbier’.
Ondanks dat Luther het recht had om te brouwen, is het aannemelijk dat hij die taak overliet aan zijn eega. Brouwen was in de 16e eeuw namelijk een taak van vrouwen. Dat klinkt nog steeds door in de taal die we vandaag de dag gebruiken, respectievelijk onze oosterburen. Je kent allicht het Duitse woord voor ‘bruid’: die Braut. Als je nu van de hoofdletter B een kleine letter maakt, krijg je het zinnetje: ‘die braut’. Inderdaad: zij brouwt…
Eigen brouwerij
Als vrouw des huizes, met het maatschappelijke aanzien als echtgenote van een professor, ligt het niet voor de hand dat Katharina von Bora zelf de roerstok ter hand nam of met zakken mout ging slepen. Daarvoor had ze personeel dat ze aanstuurde. In de begintijd maakte ze bij het brouwen gebruik van equipment die ze leende van de stad. Toen het in de loop der jaren de reformator en ‘die Lutherin’ voor de wind ging, kon de huishouding zich een eigen ‘brouwinstallatie’ permitteren. Die kun je ook tegenwoordig nog bekijken in het huis dat de familie Luther in de stad Wittenberg heeft bewoond.
In onze wereld is bier een product geworden dat we sinds de late Middeleeuwen vaak associëren met monniken: iets van de katholieke cultuur. Veel van Luthers tijdgenoten, invloedrijke reformatoren en humanisten zoals Erasmus of Calvijn, komen niet over als personen met een sterk ontwikkeld joie de vivre. In tegenstelling tot het ‘rijke Roomse leven’, doet het protestantisme ascetisch aan. Een religieuze stroming die eerder staat voor preken die waarschuwen tegen overmatige alcoholconsumptie – ook van Martin Luther zelf zijn uitspraken van die strekking opgetekend. Het is niet voor niets dat de brouwers van Kleiburg soms bejegend worden met gefronste wenkbrauwen, door personen die zich thuis voelen bij strengere geloofsgemeenschappen in de protestantse hoek.
Niet gieten maar genieten
Voor Luther waren genieten, maar ook zondigen dingen die als natuurlijk horen bij de aard van de mens. Zo heeft hij eens gezegd dat ‘goede’ gelovigen af en toe eens uit de band zouden moeten springen en een glas te veel drinken. En wel om de duivel te laten zien dat ze zich niet door hem laten afpersen met een slecht geweten. En ook uit een ander beroemd Luther-citaat spreekt groot mededogen voor de bierdrinkende mens:
“Wie bier drinkt, valt snel in slaap. Wie lang slaapt, zal niet zondigen. Wie niet zondigt, komt in de hemel. Daarom: laten we bier drinken!”
Martin Luther
Je zou kunnen zeggen dat Martin Luther voorstander was van het adagium: ‘geniet, maar drink met mate’. Een early adopter van het credo #nietgietenmaargenieten.
Een oase van gemoedelijkheid
De bieren van Kleiburg proeven met zicht op de brouwerij? Dat kan in het proeflokaal dat onder hetzelfde gewelfde groene dak gevestigd is: De Proefzaak. Een uitnodigende plek waar je naast om te borrelen ook terecht kunt voor een kop koffie, lunch of diner.
Sinds kort kun je daarnaast ook in Amersfoort genieten van alle Kleiburg-bieren. Naast de Rijtuigloods strijk je daar neer met een goed glas bier in de gloednieuwe, zonnige Biergarten.
Reserveer een plekje bij De Proefzaak >>
Kleiburg-brouwer Remco van den Berg: eenvoudig is beter
Anders dan in Luthers tijd is het in de Lage Landen van begin 21ste eeuw een stuk minder strak geregeld wie mag brouwen en wie niet. Bij het Kleiklooster geldt dat de abt zeker niet de brouwer is. Johannes van den Akker ziet zich meer als manager dienstbaar aan het ontstaan van lekker bier. Dat gebrouwen en genoten kan worden in een inspirerende en sfeervolle omgeving. Het brouwen zelf laat hij over aan Remco van den Berg.
Ooit belandde Van den Berg door de liefde in het bier. Getrouwd is hij met de dochter van een van de oprichters van wat toen ter tijd de brouwerij Gebroeders Ducaat was. Verdere ervaring deed Van den Berg op bij De Werf in Enkhuizen. Het was in die tijd ook dat hij zich inschreef bij Lentiz in Rotterdam. Van den Berg behoort tot de eerste lichting studenten die deze beroepsopleiding voor brouwers succesvol heeft afgerond. Parttime begonnen in de lente van 2019 als tweede brouwer werkt hij sinds maart 2020 fulltime bij Kleiburg als hoofdbrouwer en bedrijfsleider.
Eigenhandig gebouwde brouwinstallatie
In een ongekende tijd, de coronacrisis was net in volle hevigheid losgebarsten, ‘erfde’ Remco van den Berg een unieke brouwerij. Met een installatie, eigenhandig van melkpasteurisatietanks gebouwd door medeoprichter van Kleiburg Thomas Hermsen, die op dat moment een ander pad was ingeslagen. En de door Hermsen ontwikkelde bierrecepten.
De plotselinge en schijnbare stilte van de ‘intelligente’ lockdown gaf Van den Berg gelegenheid zich te ontfermen over zijn ‘erfenis’: de recepturen maar ook de brouwerij. “Als je goed wilt brouwen moet je de focus leggen op schaalbaarheid en consistente kwaliteit”, vertelt Van den Berg. “We hebben de hele brouwerij onder handen genomen, een koelruimte gebouwd om de bieren stabieler op te slaan en de recepturen vereenvoudigd. Nee, dat proef je niet!”
Ontdekkingstocht
Waarop abt en manager Johannes van den Akker in het gesprek zijn brouwer bevestigt: “We hebben nooit gevraagd om recepten goedkoper te maken. Maar we houden van eenvoud.”
Als je aan een abstract kunstenaar vraagt, wanneer een werk nu eigenlijk klaar is, kun je als antwoord krijgen: “Op het moment dat je niks meer weg kunt laten.” Op een vergelijkbare manier ging Remco van den Berg te werk met de bieren van kloosterbrouwerij Kleiburg. Op dit moment bestaat het standaardassortiment uit vijf bieren. Daarnaast kunnen liefhebbers per seizoen nog een aantal ‘specials’ proeven. Overdadige smaken moeten ze daarbij niet verwachten. Van den Berg ziet zijn bieren als een ontdekkingstocht. “Daarbij gaat het natuurlijk om balans. En je mag best een beetje zoeken naar een smaak.” Zolang je het betreffende bier maar kunt leggen langs de lat van meesterlijke eenvoud.
Nieuwsgierig naar brouwerij Kleiburg?
Bestel kloosterbieren uit de Bijlmer online >>
Adres
Brouwerij Kleiburg
Hullenbergweg 6
1101 BL Amsterdam
Leestips
Wereldberoemd zijn de bieren van de trappistenkloosters. Lees het artikel waarin je alles te weten komt over de trappistenbieren uit België.
Neem een kijkje in het archief: een korte kennismaking met het bier uit de abdij van Weihenstephan.
Dit is een artikel van biersommelier Frits Dunnink. Heb je interesse om ook jouw brouwerij op deze site een mooi podium te geven? Neem vrijblijvend contact met hem op om de mogelijkheden te bespreken.