Neurenberg: de stad kun je kennen van de internationale biervakbeurs Brau Beviale. Daarnaast boogt Neurenberg op een roemruchte historie en is daarom een trekpleister voor toeristen uit alle windstreken. Bier vloeit er ‘gevoeld’ op de hoek van iedere straat. Maar waar kun je als liefhebber terecht voor bier dat écht de moeite waard is? Biersommelier Frits Dunnink geeft in dit blogartikel een antwoord op die vraag. Alles wat je wilt weten over bier drinken in Neurenberg.
Bier drinken in Neurenberg
Vraag je een willekeurig persoon wat volgens haar of hem een echt bierland is, dan is de kans groot dat die ‘Duitsland’ noemt. En terecht: op het gebied van bier drinken zijn onze oosterburen werkelijk ‘weltmeisterlich’. Hoewel ze niet het meeste bier drinken, geven de Duitsers per jaar wel het meeste geld uit aan bier van de hele wereld.
In iedere stad, ieder dorp of gehucht in Duitsland is bier dan ook niet ver weg. Niettemin zijn er grote kwaliteitsverschillen. Overal waar het bier rijkelijk vloeit, is het aandeel liefdeloos geschonken gerstenat van bedenkelijke kwaliteit navenant. Maar als je weet waar je moet zijn, kun je als liefhebber van goed bier mooie dingen ontdekken. Neurenberg vormt daarop geen uitzondering. Het doel van dit artikel is: je op het goede spoor zetten als je op zoek bent naar plekken die daar voor bierliefhebbers de moeite waard zijn. Bovendien krijg je een antwoord op de vraag of er interessante lokale (craft)brouwerijen te vinden zijn. Kortom: alles wat je wilt weten over bier drinken in Neurenberg.
Inhoud
Dit artikel over bier drinken in Neurenberg bestaat uit de volgende onderdelen:
Dit is Neurenberg: portret van een roemruchte stad
Aanbevolen locaties om bier te ontdekken
Bijzondere brouwerijen in Neurenberg
Dit is Neurenberg: portret van een roemruchte stad
Voor mij persoonlijk is een bezoek aan Neurenberg altijd een beetje thuiskomen. Dat komt door de bijzondere plek die de stad inneemt in mijn familiegeschiedenis. Met ruim 500.000 inwoners is ‘Nürnberg’, zoals het onder meer langs de Autobahn op de richtingsborden staat aangegeven, de op een na grootste stad van de deelstaat Beieren. Daartoe behoort het weliswaar bestuurlijk, maar cultureel en historisch is de stad onderdeel van de streek die we kennen als Franken. Deze streek in het noorden van Beieren omvat ook de gebieden rond Würzburg, Bamberg en Bayreuth. In Franken is het leven goed. Al zullen inwoners dat nooit al te volmondig beamen. Als summum van uitbundigheid geldt in het fränkische dialect ‘Basst scho’/Passt schon’ – waarin we veel herkennen van het spreekwoordelijke Groningse ‘Kon minder’. Het is de regio met de grootste brouwerijdichtheid ter wereld, wat Franken voor menig bierliefhebber interessant maakt.
Innovatie
In Neurenberg zijn ze trots op hun rijke verleden en op zoek naar een passende plek in de toekomst. De stad kwam in de Middeleeuwen tot bloei als internationale handelsmetropool. Ze is door de eeuwen heen een hotspot voor high tech innovatie geweest. Het eerste op het lichaam draagbare uurwerk is bijvoorbeeld een Neurenbergse uitvinding. Evenals de oudste nog bestaande globe ter wereld: daterend uit 1492. Al had die eigenlijk de prullenbak in gekund toen Columbus terugkwam uit Amerika, ware het niet dat het zo’n wonderschoon vervaardigd kunstvoorwerp is: de ‘Nieuwe Wereld’ die Columbus ontdekte, staat er nog niet op. In 1835 rijdt de eerste trein van Neurenberg naar de naburige stad Fürth. Mee aan boord: een lading vaatjes bier. Dat wonderlijk genoeg nog steeds prima te drinken was, ondanks dat het op voor die tijd op duizelingwekkende snelheid was vervoerd.
Ooit dictatuur, nu mensenrechten
Natuurlijk is Neurenberg ook nauw verbonden met het allerzwartste hoofdstuk uit de rijke geschiedenis van Duitsland: het bruine. Berucht van de mensonterende rassenwetten, maar ook bekend van het tribunaal waar 1945 gevangen genomen kopstukken van het naziregime werden berecht en veroordeeld.
De moderne stad Neurenberg is zich bewust van de verantwoordelijkheid die de historie met zich meebrengt. Door een vuist te maken tegen intolerantie, discriminatie en racisme, onder meer met haar tweejaarlijkse uitgereikte mensenrechtenprijs. In de 21ste eeuw is de levendige stad aan de rivier de Pegnitz een populair reisdoel voor toeristen uit alle windstreken.
Neurenberg: trends in bier
Als je een beetje bekend bent met de historische wortels van het bier, weet je allicht dat bier in de Middeleeuwen zowat het enige was dat je in grotere gemeenschappen zonder risico voor de gezondheid kon drinken. Daarom waren brouwers in de steden toentertijd ambachtslieden met aanzien en macht. Neurenberg vormt daarop geen uitzondering. Wat opvalt in de biergeschiedenis van de stad, is dat het bestuur bij de totstandkoming van het lokale bier een flinke vinger in de pap had. In de archieven vind je documenten uit 1303 waarin de stadsraad vastlegt dat brouwers uitsluitend gerst mogen gebruiken. In deze tijd wordt ook het voor Neurenberg typische Rotbier al gebrouwen: ondergistend, met donker geëeste mout en een rijkere hopgift dan bij andere bieren uit die tijd. Vanaf circa het jaar 1530 doet het vanuit Bohemen afkomstige Weissbier zijn intrede, een bovengistend bier.
Labyrint
De stad kent een strenge brouwverordening, die ambtenaren nauwgezet controleren. In de 15e eeuw bedraagt de gemiddelde consumptie per hoofd van de bevolking een slordige 200 liter. In 1579 zijn binnen muren van de florerende handelsstad 46 verschillende brouwerijen actief: 35 ‘Rotbier’- en 11 ‘Weissbier’-brouwers. De geografische ligging van Neurenberg zorgt voor optimale omstandigheden. De ondergrond van het stadshart bestaat voor een groot deel uit zandsteen. Daarin lieten zich kelders uithouwen, waar een constante lage temperatuur heerst: ideale condities voor het laten gisten en lageren van bier. Deze bierkelders vormden uiteindelijk een waar labyrint dat reikt tot een diepte van wel vier niveaus onder de stad. Tegenwoordig kun je het bezoeken. Daarover lees je verderop in dit artikel meer.
Schaalvergroting en innovatie
Neurenberg is lange tijd een stad geweest waar nieuwe ontwikkelingen vaak als eerste werden opgepikt. Dat geldt ook voor de trend van schaalvergroting in het brouwerijwezen: die zette er in de 19e eeuw vroeg in. Waar de stad in 1806 nog 34 brouwerijen telde, waren er in de jaren 1920 nog maar vijf over. Daar staat tegenover dat Neurenberg zich in de 19e eeuw ontwikkelde tot de grootste bierexporteur van Beieren, mede dankzij de spoorwegen. In het jaar 1880 verkopen de Neurenberger brouwers 173.000 hectoliter buiten de stad. De concurrentie uit de hoofdstad München hobbelt er dan nog achteraan.
Á propos München: ook op het eerbiedwaardige Oktoberfest drukt Neurenberg zijn stempel. Het is zoals wij het heden ten dage kennen, synoniem met bierdrinken in kolossale feesttenten. Een gastronoom uit Neurenberg komt in 1898 als eerste op het idee, bier te schenken in een grote tent in plaats vanuit kleine kraampjes zoals het voordien gebruikelijk was.
1984
In de tweede helft van de 20ste eeuw leiden de overgebleven brouwerijen in de stad Neurenberg een zieltogend bestaan. Het komt zelfs zover dat laatste twee overgebleven brouwerijbedrijven Patrizier en Tucher in 1994 fuseren. Maar heel voorzichtig is dan de bierrenaissance al ontkiemd. In 1984 ziet een eerste nieuwe brouwerij het levenslicht: de Hausbrauerei Altstadthof, gevestigd in een van de straatjes in de historische binnenstad, aan de voet van de befaamde Kaiserburg. De brouwerij legt zich toe op biobieren. De Altstadhof-brouwerij stel ik verderop in dit artikel nog nader aan je voor.
De door onafhankelijke Amerikaanse brouwers ontketende craft brewing revolutie zorgt er sinds de eeuwwisseling voor, dat wereldwijd meer en meer mensen hun liefde voor bier weer bewust aan het ontdekken zijn. Die ontwikkeling vind je ook terug in Neurenberg. Langzaam maar zeker krijgen nieuw opgerichte microbrouwerijen voet aan de grond. Ze laten zich inspireren door de eeuwenoude Duitse brouwcultuur. Maar dan zonder de compromissen in kwaliteit en smaak, waartoe de megabrouwerijen zich laten verleiden gedreven door groei en winstmaximalisatie. En heel voorzichtig doen ook de aroma’s en smaken van het bier uit de ‘Nieuwe Wereld’ hun intrede. Voor zover zich die tenminste laten combineren met het Reinheitsgebot, want dat is ook voor de meeste nieuwe lokale brouwers (maar niet alle) leidend.
Original Nürnberger Rotbier
In de slipstream van hun bierrenaissance bezinnen de brouwers in de stad Neurenberg zich op hun oude tradities. Daarbij komen ze weer op het spoor van de recepten voor het eerbiedwaardige Rotbier. In niets te vergelijken met bieren als Irish Red, laatst staan Vlaams Oud Rood. Het ‘Nürnberger Rotbier’ is een bier van lage gisting op lage temperatuur. In een door brouwerij Schanzenbräu gebruikt recept bestaat het grootste gewichtsaandeel van de mout uit Wienermalz. Verder gaat er nog melanoidine-mout, karamel-pilsmout, rookmout en een heel klein beetje geroosterde mout in. Lokale hopvariëteiten spelen in de geur en smaak een rol, zoals Spalter Select en Hersbrucker Spät.
Als eerste begon de bovengenoemde Altstadthof-brouwerij ermee om Rotbier als core range bier te voeren. Dat was in 1984. Het kreeg dan ook de naam ‘Original Nürnberger Rotbier’ mee. De lokale grootbrouwer Tucher lanceerde 2019 een bier met dezelfde naam. Dat leidde tot een rechtszaak, waarbij de Hausbrauerei Altstadthof bezwaar maakte tegen het feit dat de concurrent zich in zijn marketing beriep op traditionele productiemethoden, maar dit in de praktijk niet waar kon maken. Iets waarin de rechter de microbrouwer gelijk heeft gegeven. Deze sommeerde Tucherbräu haar als ‘Original Nürnberger Rotbier’ verkochte bier van de markt te halen.
Aanbevolen locaties om bier te ontdekken
Bier drinken doe je in Neurenberg, net als van oudsher overal in Duitsland eigenlijk, vooral in combinatie met eten. In etablissementen die in Franken ‘Wirtschaft’ heten. Het café zoals we dat in de Lage Landen kennen, is er onbekend. Dat neemt niet weg dat je in de Wirtschaft buiten etenstijd ook wel terecht kunt om alleen een glas bier te drinken.
Bierliefhebbers kan ik enkele van die ‘Wirtschaften’ in Neurenberg bijzonder aanbevelen. Daarnaast vind je in dit hoofdstuk ‘aanbevolen locaties om bier te ontdekken’ ook nog tips voor enkele goed gesorteerde bierwinkels.
Landbierparadies
“Het leven is te kort om slechte bieren te drinken”. Dat is het motto van het Landbierparadies. De naam laat weinig te raden over: hier staat alles in het teken van de talloze kleine, ambachtelijke brouwers die de omgeving van Neurenberg rijk is. De meeste bieren op de kaart komen van de tap: dikwijls houten vaatjes, alleen geschonken met natuurlijk koolzuur in het bier. Geserveerd krijg je de bieren in het traditionele ‘Seidla’, een grijze aardewerken bierkruik. Daarin blijft je bier lekker koel, maar fotogeniek voor Insta of Untappd is het natuurlijk allerminst. Verwacht in het Landbierparadies dan ook traditionele bieren, allemaal trouw volgens het Reinheitsgebot gebrouwen.
In de ‘Wirtshäuser’ van Landbierparadies kun je ook eten: kleine snacks voor bij het bier maar ook hoofdmaaltijden met gerechten uit de regionale keuken. Daarnaast is er nog een bierwinkel. Al deze vestigingen vind je in de oud(ere) buurten zuidelijk van de Neurenberger binnenstad, maar sinds kort is er ook een etablissement in de buurt van de Nordostbahnhof.
| Wodanstraße 15 | Sterzinger Straße 4-6 | Leipziger Straße 32 |
Bierwerk Charakterbierbar / Biergut
Als je vanaf U-Bahnstation Weißer Turm in noordelijke richting wandelt, hellingafwaarts naar de river, kom je op de Unschlittplatz. Het hart van dit plein is beplant met lommerrijke platanen. De bierbanken die er staan, maken deel uit van het terras van etablissement Bierwerk Charakterbierbar. Hier drink je onder meer bieren voorzien van het private label Bierwerk. (Waarbij niet duidelijk wordt, of ze afkomstig zijn uit een eigen brouwerij of dat er huurgebrouwen wordt.) Ook staan er uitgelezen bieren op de kaart van goede microbrouwerijen uit eigen stad en streek: de smaken variëren van modern tot degelijk en traditioneel. Voor de inwendige mens voorziet Bierwerk in worst- en/of kaasplanken, royaal belegd met specialiteiten van regionale producenten geserveerd met vers ‘Landbrot’.
Westelijk van de Altstadt in de richting van de stadsgrens met Fürth baat Bierwerk nog het Charakterbiergut uit. Qua bieraanbod van hetzelfde stramien, maar met uitgebreidere gastronomische randverschijnselen. Gesitueerd in een buurt die nog wat moet worden, maar niettemin is reserveren dringend aanbevolen.
| Charakterbierbar Unschlittplatz 9 | Charakterbiergut Eberhartshof 1 |
Schäufelewärtschaft
Stel dat je voor de keuze zou worden gesteld dat je nog maar een keer per jaar vlees kon eten. Ik zou dan een portie Schäufele kiezen: een stuk uit de varkensschouder gesneden, langzaam in de oven gegaard op het bot en bekroond met een verrukkelijk krokant stukje zwoerd. Deze specialiteit kom je nergens anders tegen dan in de streek rondom Neurenberg, Bamberg en Bayreuth.
Het Schäufele (letterlijk vertaald: schepje, naar de vorm van het betreffende schouderbeen in het skelet van een varken) heeft zelfs een heuse fanclub. Een aantal leden ervan baat sinds 15 jaar een restaurant uit, dat niet geheel verrassend de naam ‘Schäufelewärtschaft’ heeft meegekregen. ‘Der Name ist Programm’: de slow-roast varkensschouder is hier werkelijk voorbeeldig. Daarnaast staan er een aantal andere traditionele (streek)gerechten op het menu, inclusief vegetarische opties. De bierkaart is bescheiden maar met zorg samengesteld. Leveranciers zijn stuk voor stuk onafhankelijke (micro)brouwerijen uit Franken. De Schäufelewärtschaft is een van mijn absolute persoonlijke favorieten.
| Schweiggerstraße 19 |
Bierwinkels
Als bierliefhebber ben je wellicht bekend met het Duitse begrip van de ‘Getränkeabholmarkt’. Deze voorziet in de behoefte van de grote dorst: een zaak waar je bier, maar ook fris en mineraalwater in kratten inslaat. Over het algemeen tref je in het assortiment de bekendere (boven)regionale merken aan. Maar dikwijls is er ook een schap te vinden met specialiteiten van kleine, meer experimentele brouwerijen. In die niche duiken in Neurenberg ook een drietal kleinere bierwinkels
Die Bierothek®
Wie in ’s werelds meestgebruikte zoekmachine de begrippen ‘craftbeer’ en ‘Neurenberg’ invoert, krijgt boven in de zoekresultaten een verwijzing naar deze bierwinkel. In het assortiment de hipste bieren van Duitse brouwers, maar ook een breed aanbod van hun toonaangevende buitenlandse collega’s. Daarnaast vind je er pareltjes van de betere traditionele, regionale brouwerijen. ‘Die Bierothek’ is een groeiende franchiseketen met wortels in in Franken, maar heeft inmiddels ook winkels dichter bij huis: in Dortmund en Essen.
| Äußere Laufer Gasse 6 |
Bierzeit
Deze bierwinkel vind je in de oude Mauthalle, het monumentale voormalige graanpakhuis uit de 15e eeuw. Gestart is de zaak door de mensen van brouwerij Ravenkraft. Naast eigen bieren tref je in het assortiment brouwsels van bevriende Duitse en buitenlandse collega’s, dikwijls met een meer experimenteel karakter dan de geijkte Reinheitsgebot-bieren.
| Hallplatz 2 |
Landbierparadies
Franken, en dan met name de regio noordelijk van Neurenberg, is het gebied met de hoogste brouwerijdichtheid te wereld. Meestal zijn dit microbrouwerijen, al sinds generaties in bedrijf. Landbierparadies stelt zich tot doel om de bieren van deze uitstekende brouwers breder verkrijgbaar te maken. Dat gebeurt door ze te tappen/schenken in hun drie ‘Wirtschaften’ in Neurenberg, maar ook in de eigen bierwinkel. Het aanbod wisselt per seizoen. Een aanrader voor als je met de auto onderweg bent en lekkere souvenirs wilt meenemen voor thuis.
| Galgenhofstraße 60 |
Bijzondere brouwerijen in Neurenberg
Ondanks dat de brouwtraditie van de stad Neurenberg ouder is dan die van München, heeft ze geen bieren voortgebracht die ook maar in de buurt komen van de reputatie die brouwers uit de Beierse hoofdstad hebben vergaard. Lange tijd restte van dat rijke bierverleden nog slechts een vage herinnering, hooguit voortlevend in oude emaillen reclameborden. Maar zoals je kon lezen, is de craft brewing revolutie niet aan Neurenberg voorbij gegaan. Sinds halverwege de jaren 1980 duiken er steeds weer nieuwe microbrouwers op die interessante dingen doen.
Hausbrauerei Altstadhof
Voor het realiseren van zijn grote droom vond Reinhard Engel een onderkomen met een rijke historie: het voormalige Rote Brauhaus, aan de voet van de beroemde Neurenberger Kaiserburg. Hier werd tot 1903 bier gebrouwen en in 1984 liet de Diplom-Braumeister het uit zijn Doornroosjeslaap ontwaken. Inmiddels werkt hij er samen met zoon Max om de stad haar biergeschiedenis te laten herbeleven.
In de Altstadthof gaat het brouwen heel traditioneel: in koperen ketels en gistkuipen van hout. Voor de bieren gebruiken vader en zoon Engel biologische grondstoffen, waaronder echte hopbellen. De Hausbrauerei bracht de traditie van het historische Rotbier weer tot leven, maar experimenteert ook met trends vanuit de hedendaagse bierwereld: met frisse tonen van uitgesproken hop of diepzinnige smaken van vatrijping. De brouwerij verwelkomt gasten voor een rondleiding en/of bezoek aan het proeflokaal. Je kunt hier ook een bezoek brengen aan de fascinerende ondergrondse wereld van de eeuwenoude Felsenkeller die zich uitstrekt onder de Neurenberger Altstadt.
| Bergstraße 19-21 |
Schanzenbräu
Deze brouwerij vindt haar oorsprong in de inmiddels hippe wijk Gostenhof, westelijk van de Neurenberger binnenstad. In het begin nog heel primitief: maischen in afgedankte wasteilen en vergisten in open gezaagde bierfusten. We schrijven het jaar 2004. Het avontuur verloopt onder een gunstig gesternte. Anno 2021 beschikt de brouwerij over eigen ketels en vergistingstanks. Bij de World Beer Awards 2021 sleepte Schanzenbräu bronzen onderscheidingen in de wacht voor zijn Rotbier en zijn Helles.
Voor zover mij bekend kun je de brouwerij van Schanzenbräu niet bezoeken. Wat wel kan: hun uitstekende bieren proeven in de eigen Schankwirtschaft, waar je bij mooi weer terecht kunt in de gezellige Biergarten. Probeer dan ook het pils. Want dat is met zijn eigentijdse frisbittere fruitigheid van de Schanzenbräu-bieren die ik zelf probeerde, het meest bijzondere.
| Adam-Klein-Straße 27 |
Eppelein & Friends Craftbier-Manufaktur
De naam Eppelein sprak mij als klein jongetje al tot de verbeelding. Zoals allicht bij ieder kind dat het verhaal hoort. Van de ridder die bravoureus aan zijn terechtstelling ontsnapt, door op zijn paard van de Kaiserburg over de vestingmuur te springen: de afdrukken van de hoefijzers vind je nog terug in de stenen rand. Ik spitste dan ook mijn oren toen ik dit illustere heerschap terugvond in de naam van een microbrouwerij.
Eppelein & Friends doet zijn naam alle eer aan: met onconventionele en creatieve bieren van onbesproken kwaliteit. Wat me vooral nieuwsgierig maakt: in tegenstelling tot vrijwel de meeste Duitse brouwerijen, liggen Eppelein & Friends niet wakker van het Reinheitsgebot. Dat resulteert enerzijds in traditionele bieren met een regionaal karakter. Anderzijds stort Eppelein zich vol toewijding op internationale stijlen en gewaagde limited editions met experimenteel karakter. ‘Epp’ zoals de brouwerij in de wandelgangen heet, beschikt niet over een eigen proeflokaal. Zijn bieren koop je bij de boven vermelde bierwinkels, alsmede bij de etablissementen van Bierwerk en Landbierparadies.
Ravenkraft
Sinds het begin der tijden experimenteert de mensheid al met bier en brouwen. Uit die experimenten werden doorbraken. Die doorbraken ontwikkelden zich tot ambacht, waaruit traditie groeide die op haar beurt culmineerde in cultuur. En volgens de oprichters van Ravenkraft voorziet iedere cultuur het bier van zijn eigen, onverwisselbare karakter. Sinds 2016 zorgt Ravenkraft voor opschudding in de nog bepaald conservatieve regionale bierwereld in Franken, vooral met bovengistende ales en porters. Ze zijn onder meer verkrijgbaar in de eigen bierwinkel Bierzeit in het winkelhart van Neurenberg.
Orca Brau
Creatief en gebrouwen volgens het Natürlichkeits- in plaats van het Reinheitsgebot. Wat resulteert in een Kellerbier met Cascade-hop, een IPA met citra, mosaic en idaho7, een witbier met calamansi of een imperial porter met zwarte bessen. Orca Brau werd 2017 het geesteskind van brouwer Felix vom Endt. Ervaring met brouwen deed hij op tijdens zijn verblijf in Vancouver (Canada). Daar hij ook zijn inspiratie voor de brouwerij die hij uiteindelijk vestigde in Neurenberg.
Brouwer Vom Endt wil bieren ontwikkelen die lekker zijn om te drinken maar tegelijkertijd uitdagen. Omdat stilstand en eenheidsworst vervelen. Orca heeft een eigen installatie met een capaciteit van 10 hectoliter. Een eigen proeflokaal is er nog niet. Bieren zijn online te koop, maar ook (niet nader gespecificeerd) in de plaatselijke horeca en detailhandel.
Leestips
Bamberg is de ongekroonde bierhoofdstad van Beieren. Hier lees je welke brouwerijen daar het meest de moeite waard zijn.
Wat een goed informatief stuk. Ik wil nu naar Neurenberg!