We leven in een tijd met een scherpe focus op gezondheid. Met de corona-pandemie is die nadruk alleen maar sterker geworden. Daarbij wordt kritisch gekeken naar tal van dingen die ‘eigenlijk’ niet goed voor je zijn. Een ervan is alcohol, en bier in het bijzonder. Maar het kan geen kwaad om de nuance niet uit het oog te verliezen. Zoals met alles wat met de menselijke gezondheid te maken heeft. Vanuit dat perspectief raakte ik gefascineerd door een artikel van de Britse antropoloog Robin Dunbar. Daarin geeft hij antwoord een fascinerende vraag. Waarom alcohol het succes bepaalt van de menselijke soort.
Waarom alcohol het succes bepaalt van de menselijke soort
Robin Dunbar (Liverpool, 1947) is als professor in de evolutionaire psychologie verbonden aan de universiteit van Oxford. In die hoedanigheid houdt hij zich bezig met de relatie die de mensheid heeft ten opzichte van alcohol. Het artikel dat je hier leest, is een onderdeel van een betoog dat hij augustus 2018 publiceerde in The Financial Times. Voor je gemak heb ik de tekst voor je vertaald.
De endorfine-fabriek
Waarom drinken mensen alcohol? Voor de persoon die op een zwoele zomeravond aan de bar staat te wachten op zijn vers getapte biertje is het antwoord simpel: een drankje doen op zo’n moment is een genot. Voor de ambtenaar verantwoordelijk voor volksgezondheid die het nieuwste rapport leest over de maatschappelijk ontwrichtende effecten van alcohol, lijkt het antwoord allicht frustrerend. Waarom zouden mensen überhaupt drinken, als het zo slecht voor je is?
Voor evolutionair psychologen is het antwoord op de vraag ‘waarom drinken mensen’ in een fascinerend licht komen te staan. Dankzij een aantal intrigerende nieuwe wetenschappelijke onderzoeken. Dat antwoord is zowel eenvoudig als ook complex. En in dit artikel lees je de redenen waarom dat zo is.
Net als alle aapachtigen zijn mensen van nature intens sociale wezens. We hebben een urgente behoefte aan samenzijn en een diep bewustzijn dat alcohol ons daarbij helpt. Vriendschappen beschermen ons tegen bedreigingen van buiten en stress die voortkomt uit onze eigen gedachten. Dat gegeven is een sleutel geweest voor het evolutionaire succes van de mensheid. Anders dan andere dieren zoeken sociale groepen van primaten hun toevlucht tot een gevoel van verbondenheid om sociale cohesie te ontwikkelen en vast te houden. Voor de menselijke soort speelt het samen delen van bijvoorbeeld een goed glas bier daarbij een krachtige rol.
Het niks-aan-de-hand-met-de-wereld-gevoel
Dat is niet alleen omdat alcohol ervoor zorgt dat mensen hun sociale remmingen loslaten en lekker vriendschappelijk omgaan met hun mededrinkers. Wat wellicht nog een belangrijkere rol speelt, is dat alcohol in het brein van primaten, dus ook van mensen, het mechanisme op gang brengt dat nauw verbonden is met het bouwen en onderhouden van vriendschappen. Dit mechanisme is het endorfine-systeem.
Het woord endorfine is in zichzelf een samentrekking van de begrippen ‘endogeen’ en ‘morfine’. En de stof endorfine heeft in het brein de functie van neurotransmitters die een grote rol spelen in het omgaan met pijn, vanwege hun opiaat-achtige effect. Dit effect, samen te vatten als het niks-aan-de-hand-met-de-wereld-gevoel, blijkt cruciaal te zijn om bij individuen het aangaan van vertrouwensrelaties met anderen mogelijk te maken. In dit licht beschouwd is het drinken van alcohol een activiteit met een diepe betekenis. Het stelt mensen in staat om hun diepste zelf open te stellen voor anderen. Wat een verrassende, extra betekenis geeft aan de klassieke uitdrukking ‘in vino veritas’.
Er zijn veel sociale activiteiten te benoemen die het endorfine-systeem bij mensen een handje helpen: variërend van lachen tot zingen en dansen. Maar de consumptie van alcohol lijkt een van de meest effectieve. Behandelaars in ontwenningsklinieken maken van dit mechanisme in toenemende mate gebruik. Ze dienen personen met een alcoholverslaving een endorfine-blocker toe die contact maakt met endorfine-receptoren in hun brein, maar farmacologisch gezien neutraal is. Dit dempt het onaangename effect van de behandeling.
Alcohol en vriendschap
De mens heeft een lange relatie met alcohol. Ze reikt terug in de tijd tot in de mist van de prehistorie. Archeologen hebben sporen ontdekt die wijzen op het brouwen van bier die maar liefst 13.000 jaar oud zijn. Er is een groeiend bewustzijn onder wetenschappers dat de reden waarom mensen tijdens het Neolithicum graan begonnen te verbouwen niet was, zoals iedereen voorheen aannam, om brood te bakken maar een pap om te laten vergisten. Een argument voor deze theorie is de ontdekking dat de primitieve graangewassen die de mensen toen in het Midden-Oosten verbouwden, door hun glutenstructuur eigenlijk helemaal niet zo geschikt is om brood mee te maken. De gebruikte graansoorten werken daarentegen wel goed voor zo’n pap om te laten fermenteren.
De belangrijkste innovatie van het Neolithicum is dus waarschijnlijk eerder de uitvinding van het brouwen dan van de landbouw. Maar gebruik maken van natuurlijk fermenterende vruchten heeft misschien nog wel een langere historie. Olifanten in zowel zuidelijk Afrika als India hebben een voorliefde voor het eten van gistend fruit om daar een beetje aangeschoten van te worden. Wetenschappers ontdekten hoe chimpansees de gewoonte hadden ontwikkeld om van lokale boeren palmwijn te jatten die in de bomen aan het vergisten is. En dan is er nog de ‘dronken aap’-hypothese die er vanuit gaat dat we met de apen een unieke, oeroude genetische mutatie delen die ons lichaam in staat stelt om alcohol af te breken.
De verborgen krachten van vriendschap
Voor mensachtigen spelen gefermenteerde dranken een centrale rol bij feestelijke gelegenheden overal ter wereld. En die feestelijke gelegenheden hebben altijd te maken met samenzijn, menselijke relaties en vriendschap. En het is waarschijnlijk in dit perspectief dat alcohol voor ons mensen een baanbrekende rol heeft gespeeld. We hebben vrienden nodig omdat ze hulp kunnen bieden als we een extra paar handen kunnen gebruiken. Of wanneer we behoefte hebben aan een luisterend oor om troost te bieden als het een keer tegenzit. Maar het blijkt dat vriendschap nog andere, meer verborgen voordelen kent.
Een van de grootste verrassingen van de laatste tien jaar is de stroom van wetenschappelijke publicaties over onderzoek hoe ons geluk, gezondheid, vatbaarheid voor ziekte en zelfs de snelheid waarmee we herstellen van een operatie en hoe lang we leven, allemaal beïnvloed worden door het aantal vriendschappen dat we hebben.
Betere vrienden, meer kans op overleven
Een overtuigend bewijs daarvan is te vinden in een studie die de resultaten combineert van een kleine 150 wetenschappelijke onderzoeken naar het herstel van mensen die een hartaanval hadden. Het doel was vast te stellen wat het best de waarschijnlijkheid voorspelde of patiënten langer dan twaalf maanden konden overleven na hun eerste hartaanval. De beste voorspellende factor? De kwaliteit van en het aantal vriendschappen dat mensen erop nahouden. Gevolgd door het feit of ze wel of niet stopten met roken. En daarna kwamen als bepalende factoren lichaamsbeweging, gewicht, alcoholconsumptie, een goed voedingspatroon en luchtkwaliteit. Het lijkt erop dat je kunt eten en drinken en aanmodderen wat je wilt. En dat dat niet op dezelfde manier je kansen beïnvloedt, dan wanneer je een paar goede vrienden hebt.
De nieuwe volksziekte: eenzaamheid
Eenzaamheid is een gezondheidsrisico in de westerse wereld. Uiteraard is het een grote uitdaging om die risico’s tegen te gaan. Maar mensen aanmoedigen om erop uit te gaan en samen een biertje te drinken in het café zou een goed uitgangspunt zijn. (Zodra de hele covid 19-situatie dat weer toelaat tenminste.)
De rol van alcohol in het onderhouden van vriendschappen die ons voorzien van mentale en emotionele steun is dus duidelijk van groot belang. De endorfine die vrijkomt wanneer we met vrienden samenzijn, kent daarbij haar eigen verborgen voordelen. Ze heeft een positief effect op het immuunsysteem. Dat werkt doordat ze bepaalde lichaamscellen activeert. Die vormen een onderdeel van het verdedigingsmechanisme dat ons lichaam beschermt tegen besmettelijke ziekten.
Ideaal recept voor endorfine
Vaak hoor je van voormalig militairen dat ze zich nooit zo vaak ziek voelden als toen ze pas waren afgezwaaid. Waren ze minder fit dan wanneer ze nog in het lager zaten? Daar had het niet per se mee te maken. Toch hadden ze het idee constant voor de bijl te gaan. Voor alle mogelijke verkoudheden en kwaaltjes en de sleur van het dagelijkse leven in de burgermaatschappij. Misschien niet zo verwonderlijk als je erbij stil staat wat drie wezenlijke ingrediënten zijn van het leven in de kazerne. Kameraadschap, regelmatig samen een biertje drinken en veel lichaamsbeweging: het ideale recept om endorfine op gang te brengen.
Matige alcoholconsumptie heeft gezondheidsvoordelen
Natuurlijk is het zo dat je voor je het weet in een neerwaartse spiraal raakt wanneer je overdrijft met de alcohol. Dat geldt met alles wat we tot ons nemen: zout, proteïnen, vetten, suiker zijn allemaal best goed voor je gezondheid. Maar als je er teveel van binnen krijgt, vergroot dat je kans op onze gevreesde welvaartsziekten: obesitas, diabetes, verschillende vormen van kanker, hoge bloeddruk, noem maar op… Hetzelfde geldt voor alcohol: een paar biertjes helpen je ontspannen en maken je socialer. Matige alcoholconsumptie kent zelfs zekere gezondheidsvoordelen. Maar als je teveel drinkt, zeker structureel, betaal je de prijs. Maar, stel je drinkt wekelijks niet meer dan tien tot veertien standaardglazen alcohol. Dan verlaagt dat de gezondheidsrisico’s op hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en dementie.
Hoe alcohol het succes bepaalt van de menselijke soort . Wanneer je op zoek gaat naar het geheim van een lang, gelukkig en gezond leven, dan is geld niet het antwoord dat je vindt. Veel belangrijker is het om regelmatig de tijd te nemen om met mensen van wie je houdt en die je vertrouwt, een paar biertjes te drinken. Want er gaat niks boven een avond in gezelschap onder het genot van een goed glas voor je gezondheid en welbevinden.
Professor Dunbar haalt in zijn artikel in The Financial Times ook ander wetenschappelijke onderzoek aan. Bijvoorbeeld studies die de voordelen aantonen van een ‘ouderwets’ bruin café voor het menselijk welbevinden en gezondheid. Daarover lees je binnenkort meer hier op bierschrijver.nl.
Leestip
Matige alcoholconsumptie kent gezondheidsvoordelen. Wil je daar mee over lezen? Lees dan mijn artikel ‘Zo combineer je bier met een gezonde leefstijl’.
Een duik in het archief voor nog meer over bier en gezondheid. Wist je dat bier met hergisting op fles ook goed is voor lijf?
Het afgebeelde impressionistische schilderij is van Edouard Manet en heet ‘Het caféconcert‘. Het dateert uit 1879 en is gesitueerd in de toenmalige Parijse brasserie Reichshoffen. Het is onderdeel van de collectie van The Walters Art Museum in Baltimore (Verenigde Staten).