Als bierliefhebber heb je het allicht ook zelf vastgesteld: in het segment van laag of non-alcoholische bieren is er een enorme ontwikkeling. Maandelijks groeit het aanbod van grote en kleine brouwers. En de kwaliteit gaat nog steeds met sprongen vooruit. Alcoholvrij bier is niet langer een ‘moetje’, maar iets waar je echt plezier aan kunt beleven om het te drinken. Dat vertaalt zich in de cijfers. In het coronajaar 2020 is de afzet in Nederland met 8,5% gestegen. In het licht van al deze ontwikkelingen wil ik je aandacht vragen voor een bijzondere brouwerij, de enige die zich in België exclusief toelegt op bier zónder alcohol. Maak kennis met brouwerij Force Majeure, die Belgische klassiekers ontwikkelt maar dan alcoholvrij.

Force Majeure: Belgische klassiekers, alcoholvrij

Waar de bierafzet mede door de corona-gerelateerde horecasluiting ijzingwekkend daalt, laat een bepaalde categorie in de biermarkt spectaculaire groeicijfers zien: alcoholvrij. Langzaam maar zeker burgert bier met een alcoholpercentage van ten hoogste 0,5 in. Die opmars zie je in alle Westerse landen, al moeten we elkaar ook niet iets wijsmaken: ≤0,5% is nog bij lange na niet zo groot als ‘gewoon’ bier. Als oorzaak van de groei kun je een toegenomen gezondheidsbewustzijn aanwijzen. Maar ook de sterk verbeterde technologische mogelijkheden om bier te maken (vrijwel) zonder alcohol, dat niettemin lekker drinkt.

Alcoholvrij bier in België

Vanzelfsprekend houdt ook voor het klassieke, wereldwijd vermaarde bierland België deze trend geen halt. Al verlopen de ontwikkelingen bij onze zuiderburen op een heel eigen manier. Vooroplopen in de vernieuwing doen ze allerminst, eerlijk is eerlijk. Ook daarvoor kun je verschillende redenen aanwijzen. Een ervan ligt zonder twijfel in de specifieke kenmerken van het Belgische brouwerfgoed.

Wat liefhebbers waar ook ter wereld enthousiast maakt, zijn de procenten die de brouwers er in hun bieren vermogen te stoppen. Alcohol is een smaakdrager. Wanneer je speciale gisten daar meer van laat produceren, krijg je dikwijls rijke aroma’s en smaken. Het ligt voor de hand dat liefhebbers groot geworden in een biercultuur met lager alcoholische, maar ook beter doordrinkbare bieren, iets minder moeite hebben een beweging te maken naar bieren die voor 99,5% ontdaan zijn van alcohol. Wil je hier mee over weten, lees het dan na in het boek dat ik speciaal aan dit onderwerp heb gewijd: ‘0.0 – alcoholvrij bier in de Lage Landen’.

Grote en kleine Belgische brouwers

Waar in Nederland al zo’n honderd jaar brouwers op zoek zijn naar bier (vrijwel) zonder alcohol, dateert het eerste 0.0-bier van puur Belgische signatuur uit 2016: dat van Jupiler. Sindsdien hebben de brouwers van AB InBev ook alcoholvrije varianten van Hoegaardens Wit, Leffe Blond en Bruin, en Stella Artois op de markt gebracht. Het aan Heineken gelieerde Affligem introduceerde een alcoholvrije versie van zijn blonde abdijbier. Het zijn slechts enkele voorbeelden van grote brouwerijconcerns die de stap hebben gezet, maar ook kleinere familiale brouwers laten zich niet onbetuigd. Brouwerij De Halve Maan presenteerde Sportzot, De Brabandere een variant van het blonde bier Kwaremont die volgens de Belgische wetgeving mag worden verkocht als ‘alcoholvrij’.

Maak kennis met Force Majeure

En in 2019 betreedt een geheel unieke, nieuwe brouwerij de bühne van de Belgische biermarkt. Een pionier, aangezien bierliefhebbers kennismaken met de allereerste brouwers die zich in België exclusief toeleggen op bier zónder alcohol. Maar daarbij allerminst hun entree maken volgens het adagium: “Gemakkelijk gaat ook”…

De brouwerij krijgt de naam Force Majeure. En haar ambitie is alcoholvrije varianten op de markt brengen van de bieren die Belgische brouwers in heel de wereld beroemd hebben gemaakt. Niets meer en niets minder. Een stoutmoedig plan. Waarom? Omdat het precies bieren zijn waarin gist een dominante rol speelt. Met de aroma’s en smaken die deze bijzondere giststammen produceren bij het omzetten van suikers in… inderdaad: alcohol… En dat in een land waar bierliefhebbers zich maar al te graag bedienen van het bon mot: “Bier zonder alcohol is als een bh aan de waslijn: het beste is eruit.” Ik geef het je te doen!

Hoe maak je zonder alcohol bier dat tegemoet komt aan de verwachtingen van liefhebbers over hoe bier ‘hoort’ te zijn? Dat is voor iedere brouwer de kardinale vraag. In dit artikel lees je over de achtergronden van het ontstaan van huurbrouwerij Force Majeure en haar bieren. Je maakt kennis met de geestelijke vader van dit onversaagde project: Stijn Panis. Tot slot vind je nog proefnotities van een drietal unieke alcoholvrije bieren van Belgische bodem. En krijg je antwoord op de vraag in hoeverre Force Majeure erin slaagt zijn ambities gestand te doen. Force Majeure: Belgische klassiekers, maar dan alcoholvrij.

---

De eerste 100% alcoholvrije brouwerij van België

Het is een regenachtige dinsdagochtend wanneer ik virtueel kennismaak met de man die aan de wieg staat van Belgiës eerste exclusief alcoholvrije brouwerij. Nonchalante kuif, brede glimlach, onderzoekende blik met een fonkeling. Op zijn sweater in bonte letters het woord ‘Flandrien’: een verwijzing naar een ander erfgoed dat in zijn land groot is, het wielrennen. Of hij van het fietsen is? Stijn Panis knikt fervent: duursport is wel zijn ding. Daar ligt ook de oorsprong van zijn idee. “In 2016 had ik met een goede vriend het ‘onzalige’ idee om mee te doen aan de Iron Man in Nice”, blikt Panis terug. Je kent het wellicht: duursport hors categorie. Een kleine vier kilometer zwemmen, gevolgd door een tocht op de racefiets van een slordige 180 kilometer. Afgetopt met een complete marathon, om het af te leren.

‘Kunnen we dat niet zelf?’

Zo’n inspanning vraagt de nodige training en een uitgekiend voedingspatroon is daarbij onmisbaar. “Ik ben een groot liefhebber van een mooi Belgisch bier, maar dat paste niet in zo’n regime”, vervolgt Panis. “Een frisliefhebber ben ik niet. Ik woonde in die tijd in Amsterdam en daar was in de kroegen een redelijk aanbod van alcoholvrije bieren verkrijgbaar. Wanneer ik dan in België was, viel op dat de keuze ‘op café’ veel minder groot was. Ja, 0.0 pilsbieren. Maar geen smaakvolle keuzes in lijn met het genot dat het traditionele Belgische bier schenkt. Van daaruit ontstond de gedachte: kunnen we dat zelf niet doen?”

Een gedachte die uitmondde in de oprichting van een alcoholvrije brouwerij die geheel in de traditie staat van dat vermaarde, inmiddels zelfs door de UNESCO erkende (immateriële) culturele erfgoed: de Belgische biercultuur. Als naam werd Force Majeure gekozen. “Enerzijds als verwijzing naar de overmacht die alcohol en de consumptie ervan soms kunnen veroorzaken”, vertelt Panis over die keuze. “Maar anderzijds verwijst het naar de kracht die we eraan ontlenen om alcoholvrij bier te maken dat smaakt als het bier gebrouwen in de traditie, die we zo geweldig vinden.”

Wat dat betekent voor de bieren van Force Majeure, wil ik weten. Panis antwoord resoluut: “Dan hebben we het over bieren met ten hoogste 0,5% alcohol die een proefervaring geven zoals je dat van Belgisch bier gewoon bent. Met een smaakevolutie in het glas, maar ook met een goede schuimontwikkeling bijvoorbeeld. Vol van smaak en karakter, maar minder zoet. We zoeken het in sturen op lichtere recepten”.

‘Force Majeure blijft weg uit de registers van dealcoholisatie en flavour packs’

Stijn Panis

Daarbij nemen Panis en zijn team beperkingen in de receptuur op de koop toe. “Spelen met gist is niet aan de orde. We kunnen het alleen zoeken in de mout en de hop, met toevoeging van specerijen. We houden ons aan het traditionele brouwproces. Dat betekent: wort maken met weinig vergistbare suikers. Maar wel op een manier dat je een eindresultaat krijgt van een full body bier”. Bij de ontwikkeling van zijn bieren werkt Force Majeure samen met de vakmensen een gekende allround brouwerij. Waarvan Panis er de voorkeur aan geeft de naam niet te onthullen. Vast staat wel dat Force Majeure wegblijft uit de registers van dealcoholisatie en flavour packs.

‘Alcoholvrij ook in België gekomen om te blijven’

Ik ben benieuwd hoe Stijn Panis zelf aankijkt naar de ontwikkeling van bier (vrijwel) zonder alcohol in zijn geboorteland. “In een land met een sterk ontwikkelde bier- en brouwcultuur drukt de traditie natuurlijk een zwaar stempel”, stelt Panis. “Nieuwe ontwikkelingen komen daardoor wat trager op gang. Niettegenstaande het groeiende bewustzijn bij meer en meer mensen, natuurlijk ook in België, wat betreft hun consumptiepatroon. Meer beweging en gezonde voeding: het belang daarvan wordt in toenemende mate herkend. Wat ook een rol speelt is het veranderde bewustzijn wat betreft de sociale aanvaardbaarheid van alcohol in het verkeer. En die trends worden alleen maar sterker. We hadden in België natuurlijk wel het tafelbier, maar dat heeft niet zo’n goed imago. Daarom denk ik dat bier zonder alcohol ook bij ons is gekomen om te blijven.”

---

Vijf vragen aan de eerste (uitsluitend) alcoholvrije brouwer van België: Stijn Panis

Geboren (in 1989) en getogen in Belgisch Limburg combineer je je werk als alcoholvrij brouwer met een rol als verandermanager. Wat is precies je relatie met bier? Wanneer maakte je kennis met ‘speciaalbier’? En hoe heeft je smaak zich in de loop der tijd ontwikkeld?

“Met alcoholvrij bier maakte ik kennis als drank voor na het sporten. Als je echt diep bent gegaan, geeft dat je lichaam meer terug dan een bidon water. Dat is tenminste mijn ervaring. Het eerste bier waarmee ik ooit kennismaakte was het pils op feestjes. Waar ik vandaan kom is dat Cristal van brouwerij Alken. Maar ik ben altijd meer een genieter geweest dan dat het me ging om resultaatgericht drinken. Ik heb altijd al open gestaan voor smaak en proeven. Belgisch blond en tripels hebben daarbij de voorkeur. Daarmee lig ik in de trend, de verkoopcijfers bevestigen dat, hahaha… Lange tijd was de Karmeliet wel mijn favoriet. Maar tegenwoordig kun je me wakker maken voor een mooie Orval: lichter in alcohol maar zonder dat je het merkt qua geur en smaak.”

Kun je vertellen waarom bier je zo aanspreekt?

“Bier is lekkerder. Wat denk ik ook meespeelt bij het ontstaan van mijn interesse in bier, is dat je als Belg een grotere affiniteit hebt met bier dan bijvoorbeeld met wijn. Daarnaast heb ik het altijd leuk gevonden om me open te stellen voor nieuwe lokale producten: bier van authentieke brouwers uit de streek bijvoorbeeld. Daarbij beschouw ik me vooral als liefhebber. Van brouwen pretendeer ik niet dat ik er echt verstand van heb. Dat is waarom we met Force Majeure samenwerken met een brouwer die wel de benodigde kennis heeft van zijn ambacht. Waarbij de focus op alcoholvrij altijd duidelijk op de voorgrond staat.”

Alcoholvrij bier roept weerstand op bij veel liefhebbers. Herken je dat? En wat zijn jouw gedachten daarover?

“Die weerstand merken we ook, zeker en vast. Dan krijg je op Untappd een rating van 0,5. Niet omdat mensen een bier proeven dat slecht gebrouwen is en hen daarom niet smaakt. Maar puur vanwege het feit omdat mensen voor zichzelf hebben vastgesteld dat ze niet van bier zonder alcohol moeten hebben. Veel bierliefhebbers hebben de overtuiging: bier moet alcohol zijn. Bij Force Majeure zien we het anders: bier moet smaak zijn. Het gaat om een proefbeleving. Natuurlijk is alcohol een smaakdrager in bier, maar zeker niet de enige.

“Overigens heb ik de indruk dat de gemiddelde consument opener is tegenover alcoholvrij bier dan de verstokte beergeek. Ik krijg dikwijls de indruk dat die vooral blij worden van hele heftige aroma’s en smaken. Waaraan brouwers beantwoorden met recepten waar bij wijze van spreken qua ingrediënten een halve maaltijd in gaat. Dat is de heavy metal van de bierwereld. Voor dat soort bierliefhebbers is Belgisch bier waarschijnlijk ook lang niet ‘speciaal’ genoeg. Dat is qua proefbeleving veel eleganter: eerder kamermuziek dan scheurende gitaren.”  

Tot slot wil ik je nog twee stellingen voorleggen, waarop ik je wil vragen te reageren. De eerste: over 100 jaar drinken de mensen alleen nog maar alcoholvrij bier.

“Da’s een hele interessante. Natuurlijk: niets is zoals het blijft. De wereld waarin we nu leven is tenslotte ook volstrekt anders dan die een eeuw geleden. Wat ik me kan voorstellen: over 100 jaar eten mensen geen vlees meer. Maar of ze ook helemaal geen alcohol meer drinken? Moeilijk te zeggen. Ik denk wel dat de trend doorzet van het toenemende gezondheidsbewustzijn. Meer en meer mensen zullen kiezen voor matige alcoholconsumptie. Ik denk dat we dat beeld zullen zien.”

De tweede stelling: het is mogelijk van iedere bierstijl een alcoholvrije variant te maken. Daarom maken we in de nabije toekomst kennis met een alcoholvrije Westvleteren 12 of Rochefort 10.

“Goh, daar zeg je zo wat. Als bierliefhebber ben ik geneigd te zeggen: ik weet niet of er alcoholvrije trappistenbieren nodig zijn in het aanbod. Die traditie moet in ere worden gehouden, als je het mij vraagt. Trappist heeft een bepaalde eigenheid en wat mij betreft moeten de paters die vasthouden. Allicht is ook de stap bij zulke zware, complexe bieren terug naar alcoholvrij té groot. Nu ik er zo over nadenk: misschien zou een alcoholvrij paterbier best wel kunnen. Maar dat is natuurlijk uitsluitend aan de paters.”

---

Force Majeure proefnotities

Force Majeure: Belgische klassiekers, maar dan alcoholvrij. Gebrouwen met de ambitie om datgene te bieden waarom we zo van bieren uit België zijn gaan houden. Vanwege het degelijke brouwersvakwerk waarmee ze zijn gemaakt, met een zekere complexiteit, maar ook zoals Force Majeure zelf zegt ‘een smaakevolutie in het glas’. Kan dat überhaupt met bier zónder alcohol? Bierschrijver nam de proef op de som en testte een drietal bieren van Force Majeure: het bruin, de tripel en de tripel hop.

Force Majeure Bruin

ABV: 0,4%
Verkrijgbaar: bij onder meer OnderNulPuntVijf
Beoordeling bij UnTappd: 3,3/5

Proefnotitie – Het Bruin van Force Majeure vloeit helder donkerbruin in het glas. Het schuim is gul, ecrukleurig. Het trekt wel snel weg, om een vasthoudend randje te bewaren op de oppervlakte van het bier. De geur is ingetogen, wat je van een bier (vrijwel) zonder alcohol kunt verwachten. Te onderscheiden vallen donkere mout, kaneel en suikerstroop. Ook in de smaak herken je deze toetsen terug, met accenten van bruine kandij. In de basis proef je zoet gebalanceerd met een pittig bitter. De zoetheid die veel non alcoholic versies van andere Belgische klassiekers eigen is, ontbreekt. Het mondgevoel is licht, de afdronk een tikje bitter met een zoet randje. Moeilijke stijloefening, waar in deze uitvoering zeker het een en ander te ontdekken valt. Interessant om deze eens te proeven naast een Leffe Bruin 0.0 om te vergelijken.

Force Majeure Tripel

ABV: 0,4%
Verkrijgbaar: bij onder meer OnderNulPuntVijf
Beoordeling bij UnTappd: 3,3/5

Proefnotitie – Om te zien in het glas is deze non alcoholic tripel keurig om te zien: royaal schuimend en helder, helder amberkleurig. Grote valkuil is om een proefbeleving te verwachten als bij een tripel mét alcohol. Want als er een biertype is dat zijn karakter dankt aan veel alcohol producerende gist, dan is het de tripel wel. In de geur ontdek je niettemin iets dat aan hoge alcoholen en esters herinnert: fruitige aroma’s van banaan en peer. In de smaak herken je fruitige zoetheid (harde fruitsnoepjes) en karaktervolle bitters. Ook bij dit bier is het mondgevoel natuurlijk veel lichter dan bij een tripel mét alcohol. Het drinkt prettig en laat een bitterzoete indruk achter als afdronk. Beantwoordt aan de gestelde verwachting en dat met maar 22 Kcal per 100 milliliter.

Force Majeure Tripel Hop

ABV: 0,4%
Verkrijgbaar: bij onder meer OnderNulPuntVijf
Beoordeling bij UnTappd: 3,5/5

Proefnotitie – Ook bij dit bier moet je je eigen plezier niet laten bederven door je verwachtingen. Een Belgische tripel hop is namelijk niet uitsluitend een stevig, alcoholisch blond bier met citrusachtige hoptoetsen. Hoewel de variant van Force Majeure wel degelijk stevig en karaktervol is. Wat dit bier gemeen heeft met zijn alcoholische tegenhangers is de gulle schuimkraag. Ook deze tripel hop verdient een glas waarin ze de ruimte krijgt. Qua uiterlijk gelijkend op de ‘gewone’ tripel, zij het dat deze volgens de Belgische wet alcoholvrije tripel helder is. In de neus ontdek je frisse, bittere en moutige aroma’s. De smaak is te typeren als fruitig, esterig met een pittig bittere toets. Wanneer je met bitter niet uit de voeten kunt, dan is dit niet jouw bier. Voor het overige beklijft de indruk van een robuust bier dat zijn persoonlijkheid dankt aan een ferme portie bitterhop.

Conclusie

Ben jij een bierdrinker die het liefst wordt verrast door de dingen die je al kent? Dan verwacht ik niet dat je veel plezier beleeft aan de bieren van Force Majeure. Als bier voor jou vooral alcohol is, dan kun je met ieder willekeurig <0,5% bier waarschijnlijk niet uit de voeten. Voor liefhebbers die echt open staan voor nieuwe dingen, zijn de bieren van Stijn Panis en zijn team evenwel de moeite van het ontdekken zeker waard. Houd er wel rekening mee dat de Force Majeure-bieren weliswaar worden aangeboden als ‘alcoholvrij’ maar dat ze toch een klein beetje alcohol bevatten. Dat is geen misleiding van de consument, maar heeft te maken met de ruimte die de wet in België biedt. Die bepaalt namelijk dat bieren met een alcoholgehalte van ten hoogste 0,5% mogen worden verkocht onder de noemer ‘alcoholvrij’. Daarmee volgt de Belgische overheid de richtlijn van de Europese Commissie.

Als je mijn persoonlijke mening wilt horen: ik vind het een verademing om dit soort bieren aan te treffen in het aanbod van non alcoholic bier dat toch vooral wordt gedomineerd door IPA-achtige bieren. Nee, allemansvrienden zijn het niet. Maar qua geur en smaak is er veel in de bieren van Force Majeure te beleven. Bovendien ben ik benieuwd hoe de bieren van Force Majeure zich verder ontwikkelen. Bij veel pas gestarte brouwers heb ik beleefd hoe ze qua kwaliteit blijven groeien. Want dat is een wezenskenmerk van de echte vakman: de nooit aflatende drive om zijn product steeds weer, nóg een beetje beter te maken.

Leestips

Interesse in bier (vrijwel) zonder alcohol? Lees mijn artikel ‘Alles wat je wilt weten over alcoholvrij bier‘

Het eerste boek ter wereld (waarschijnlijk) over non alcoholic bier: ‘0.0 – alcoholvrij bier in de Lage Landen’. Nu online te koop bij uitgeverij Edicola.

Vijf jaar bierschrijver.nl, een duik in het archief: ‘De ‘onbekende’ trappist van de bierinnoveerders‘