Een goed glas bier op zijn tijd past prima binnen een verstandige leefstijl. En overal waar ‘te’ voor staat is niet goed, behalve tevreden. Maar in bepaalde situaties is helemaal geen alcohol het beste idee. Zonder bier hoef je dan niet. De keuze in alcoholvrij bier is de afgelopen tijd flink toegenomen. Niettemin is het binnen dit aanbod even zoeken naar bieren die werkelijk goed te drinken zijn. In dit artikel geef ik je tips over de lekkerste alcoholvrije biertjes. Ook vertel ik je meer over de geschiedenis van alcoholvrij bier. En je komt meer te weten over hoe brouwerijen het maken. Kortom: alles wat je wilt weten over alcoholvrij bier.

– aangepast januari 2021 –

In dit blog vind je antwoord op de volgende vragen:

Is alcoholvrij altijd echt helemaal zonder alcohol?

Sinds wanneer zijn brouwers al bezig met alcoholvrij bier en wat is het verhaal van de geschiedenis van dit genre?

Hoe wordt bier (vrijwel) zonder alcohol gemaakt?

Is alcoholvrij bier prettig om te drinken?

Wat zijn tips voor lekker alcoholvrij bier in de supermarkt?

Hoe vrij van alcohol is alcoholvrij?

In Nederland mag je bier ten hoogste 0,1% alcohol bevatten, wil je van de Voedsel- en Warenautoriteit op het etiket mogen zetten dat het alcoholvrij is. Iets brouwen dat echt helemaal geen alcohol bevat is in de praktijk vrijwel onmogelijk. Als de brouwer mikt op 0,0%, zal hij in de praktijk uitkomen op een gehalte van 0,02 tot 0,05% alcohol. Dat is in ieder geval minder dan het alcoholpercentage dat je zult aantreffen in ‘onschuldige’ voedingsmiddelen als versgeperst sinaasappelsap, kefir, een banaan of een krentenbol. Het is ook minder dan een alcoholvrij biertje geïmporteerd uit bijvoorbeeld Duitsland of België. In die landen mag 0,5% alcohol. Wat waarschijnlijk de reden is dat een alcoholvrij biertje daar vandaan vaak net iets beter smaakt. Ik kom daar verderop in dit artikel nog op terug. Het is wel iets om wellicht op te letten bij je keuze in de winkel.

---

Alcoholvrij bier: een korte historie

Je zou denken dat bier zonder alcohol iets is van de laatste jaren: een voortbrengsel van een tijdgeest met zeer scherpe, om niet te zeggen dwingende focus op gezondheid en zelfoptimalisatie. Die het op zichzelf neutrale begrip ‘alcoholconsumptie’ in een adem de connotatie van ‘problematisch’ influistert.

Malto

Toch kwam het eerste alcoholvrije bier in ons land ruim een eeuw geleden al op de markt. Het heette ‘Malto’ en werd vermarkt door de Amersfoortse brouwerij De Phoenix. De introductie valt samen met Wereldoorlog I, een tijd van grote grondstoffenschaarste. ‘Malto’ werd gepromoot, wellicht een tikkeltje bizar, als bier voor studenten: voor bij het studeren, als ze het verstand helder dienden te houden. Onbedoeld kende het een bescheiden succes onder sportlieden. Het spreekt voor zich dat men het in kringen der geheelonthouders hartgrondig propageerde. Niettemin verdween ‘Malto’ in de beginjaren van de Roaring Twenties geruisloos weer van het toneel.

Oost en west

In Duitsland maakte alkoholfreies in de loop van de jaren 1970 zijn opwachting: oostelijk van het IJzeren Gordijn opvallend genoeg ruimschoots eerder dan in het vrije westen. Een volkseigen brouwerij uit Berlijn introduceerde op de Leipziger Messe van 1972 ‘AUBI’, een bier voor automobilisten. Zonder alcohol, versteht sich. Hoe het smaakte, vermeldt de historie niet. Het zou tot 1979 duren voordat de Bondsrepubliek kennis maakte met Clausthaler. Dit bier begon ook in Nederland, zéér behoedzaam, de geesten rijp te maken voor alcoholvrij bier. Omdat het best te hebben is.

Een studentikoze cabaretier

Deze ontwikkeling inspireerde Heineken om het avontuur te wagen op de markt van het alcoholvrij bier. Een beetje schielijk gebeurde dat, met een merk dat los stond van het moederschip. Freddy Heineken en zijn marketeers bedachten voor hun creatie een stoere naam: Buckler. En ze hebben het geweten.

Zes letters, twee lettergrepen: voor altijd verbonden met de naam Youp van ’t Hek.

Ik neem je even mee terug naar het jaar 1989. Kijk en luister even mee met Youp. Wat hij vindt van dat nieuwerwetse bier van brouwer Heineken. Je herinnerde je vast nog wel: zijn conference zet het weg als ‘gereformeerd bier’. Over mensen die Buckler drinken, heeft Van ’t Hek ook wel een mening. Hij munt het begrip ‘Buckler-drinker’, waarvan ook een wat minder keurige versie opgeld is gaan doen.

Het stelpte bij de Nederlandse bierconsument acuut de dorst. “Buckler? Heb je niet wat anders…?” Zeker nadat een Brabantse familiebrouwerij begon de Amerikaanse acteur Don Johnson, met diens driedagen-baard en Miami Vice-flair, hun alternatief te laten aanprijzen. Saillant is overigens dat de invloed van de studentikoze, Amsterdamse cabaretier slechts reikte tot onze landsgrenzen. In landen als Frankrijk en Spanje, toch niet bekend om hun puriteinse levensstijl, ontwikkelde Buckler zich tot een stevig merk waar ook heden ten dage grif vraag naar is.

---

Hoe brouw je alcoholvrij bier?

Ik stel me het ontwikkelen van een alcoholvrij bier voor als een ondankbare opgave voor een brouwer. Iedereen heeft verwachtingen over hoe goed en lekker bier hoort te zijn. Bij brouwen zonder alcohol is voldoen aan die verwachtingen wel een dingetje. Ga maar na: een wezenlijke stap bij de productie van bier is de toevoeging van gist. Die zet uit het mout gewonnen suiker om in alcohol. Voor die toevoeging smaakt wort naar graanachtig, een beetje bitter suikerwater. Alcohol werkt in het bier als drager van smaak en geur. Tegelijkertijd zorgt het voor een zekere complexiteit en karakter. Bij alcoholvrij is de uitdaging voor iedere brouwer: hoe creëer je een volwaardig bier als je dat fundament voor geur, smaak en complexiteit niet mag gebruiken. Het moet niet te zoet worden, maar wel zo aromatisch als een bier mét alcohol. Ik geef het je te doen!

Methoden

Gist en vergisting

Voor het brouwen van alcoholvrij bier kun je op de biologische toer. Je kunt het dan zoeken in de gistsoorten die je gebruikt en de manier waarop je die inzet. Dit is de oudste benadering voor het brouwen van alcoholvrij bier. De brouwer laat het gist zijn werk doen, maar breekt dit proces af zodra de productie van alcohol begint. Dat doet hij door korte verhitting. Hierbij gaan evenwel belangrijke smaakstoffen verloren.

Een variant op deze methode is de geremde vergisting. Op een temperatuur vlak bij het vriespunt vergist dan het wort. Onder deze omstandigheden werkt de gist heel langzaam. Er ontstaat wel een beetje alcohol, maar het belangrijkste is dat de gist de tijd heeft om smaak- en aromastoffen te produceren.

Er bestaan tegenwoordig speciale giststammen die bij de omzetting van suikers weinig tot geen alcohol produceren. Deze gisten produceren alcohol tot het brouwsel een gehalte heeft van 0,4% en houden het dan voor gezien.

Destillatie

Van nieuwere datum is het productieproces met vacuümdestillatie. Je brouwt bier met alcohol, dat je vervolgens verhit. Alcohol en water hebben verschillende verdampingstemperaturen, waardoor je ze kunt scheiden. Wanneer je destilleert in een vacuüm, is er voor het proces minder energie nodig. Het onttrekt evenwel ook componenten van de geur en smaak aan het bier. Tegenwoordig kan de brouwer die weer toevoegen.

Filteren/omgekeerde osmose

Dit is de meest geavanceerde (en ook kostbare) methode om alcoholvrij bier te maken. Bier met alcohol wordt door een kunstmatig membraan geperst: water en alcohol worden van de substantie gescheiden. Wat overblijft zijn inhoudsstoffen die voor de proefbeleving van het uiteindelijke alcoholvrij eindproduct belangrijk zijn. De brouwer voegt hieraan weer water toe en koolzuur, en klaar is het alcoholvrije bier. Deze aanpak heeft als nadeel dat de apparatuur voor het proces erg prijzig is.

Veel alcoholvrije bieren op de markt zijn tegenwoordig tot stand gekomen als een blend van verschillende brouwsels. Het ligt voor de hand dat voor kleinschalige, onafhankelijke brouwers de biologische methode die als eerste aan bod kwam in dit artikel, de beste mogelijkheden biedt.

---

Alcoholvrij: smaakt dat een beetje?

Alles wat je moet weten over alcoholvrij bier. Dan is natuurlijk de hamvraag: in hoeverre voldoen bieren zonder alcohol aan de verwachting die je hebt over lekker bier? Voor het schrijven van dit artikel heb ik uiteraard menig alcoholvrij bier geproefd. Ik wind er geen doekjes om: dat was dikwijls een bedroevende ervaring.

Veel alcoholvrij bier heeft in de geur en smaak nog steeds dat vettige, moutachtige. Zintuigelijke ervaringen die me steevast herinneren aan de zware geur van de veevoederfabriek die je dikwijls kon ruiken op de sportvelden waar ik op het gymnasium buitengymnastiek had. Ik proefde ook een bier waarvan de nasmaak me nog het meest deed denken aan een zure oprisping. Het bleek nota bene ook nog geproduceerd via dat peperdure osmose-procedé, en wel door een eerbiedwaardige Belgische familiebrouwerij. Maar gelukkig is het niet allemaal alcoholvrije kommer en kwel.

Al proevend leerde ik een aantal dingen. Ten eerste: drink alcoholvrij bier zo koud mogelijk. En ten tweede: hoe meer smaakmakers een brouwer toe kan voegen aan een bier, hoe groter de kans dat het smaakt. Een plezierig drinkende alcoholvrije IPA is waarschijnlijker dan een passabel alcoholvrij pils. Dit omdat de IPA nu eenmaal via de toegevoegde hop meer mogelijkheden biedt om ongewenste aroma’s en smaken te camoufleren. Hetzelfde verschil kom je tegen wanneer je alcoholvrij witbier met Weizen vergelijkt. Witbier kent smaakvolle toevoegingen (korianderzaad, sinaasappelschil) die voor de Weizen-brouwer traditioneel no go-area zijn. Een conclusie die overigens werd gedeeld door bierconnaisseurs als Yu Mey Kwee en Pepijn van der Waa tijdens een uitgebreid vergelijkend warenonderzoek in samenwerking met de Consumentenbond.

---

Dit zijn alcoholvrije bieren die je graag drinkt

Wat jij nog wilt weten over lekker alcoholvrij bier is natuurlijk welke je moet kiezen. Hier komen enkele tips. Het zijn stuk voor stuk alcoholvrije bieren die je zelf graag drinkt of anderen met goed fatsoen kunt schenken. Ik beperk me even tot het aanbod in de supermarkt.

VandeStreek Bier

Van de Nederlandse brouwers verdient VandeStreek het om als eerste genoemd te worden. Deze onafhankelijke brouwerij uit Utrecht verbaasde liefhebbers met Playground, een IPA met minder dan 0,5% alcohol. Dit bier won prijzen op gerenommeerde keuringen in Nederland en daar buiten. De gebroeders Van de Streek leveren inmiddels ook een fruited sour en bockbier met een vergelijkbaar te verwaarlozen alcoholgehalte.

Bavaria 0.0

Van alle alcoholvrije bieren van Nederlandse grootbrouwers was dat van Bavaria de nestor. Qua geur en smaak was het bier van de Lieshoutse brouwerij evenwel ‘in de jaren’ gekomen. Gelukkig vond Bavaria dat zelf ook. Swinkels Family Brewers gooide het brouwtechnisch over een hele andere boeg. Met het resultaat konden we afgelopen november kennismaken. Het resultaat is een fris, pittig moutig en prettig hopbitter 0.0 dat heel makkelijk drinkt. Als je het mij vraagt: de lekkerste optie van zijn soort. Binnenkort kun je op bierschrijver.nl meer lezen over de ontwikkeling van dit nieuwe alcoholvrij bier.

Heineken 0.0

Ook alcoholvrij pils van Nederlandse bodem is intussen van behoorlijk niveau. Van de ergste schrik bekomen lanceerde Heineken zo’n dertig jaar na dato weer een 0.0, nu zelfs onder eigen vlag. De ontwikkeling vereiste grote technologische kunde. Met dit bier laten wereld-hoofdbrouwer Willem van Waesberghe en zijn team evenwel zien hun vak onder de knie te hebben. Zelf heb ik Heineken 0.0 bij herhaling besteld en gedronken. Het is dan ook prima te hebben.

Hertog Jan 0.0

Eind 2019 presenteerde Hertog Jan na een langdurig ontwikkeltraject een pils met 0,0% alcohol. Ik was positief verrast. Zowel qua smaak als uiterlijk is het een mooi bier geworden. Het combineert bitter met zoetzure fruitigheid. De smaak herinnert aan honing en groene appels. Met meesterbrouwer Gerard van den Broek had ik een interessant gesprek over de ontwikkeling. Een artikel over zijn ervaringen lees je hier.

Stella Artois alcoholfree 0.0%

In de Belgische supermarkt zou ik kiezen voor de alcoholvrije variant van een van ’s lands grootste pilsmerken Stella Artois. Fris, helder goudgeel, gul schuimend heeft het de pittig hoppige bitterheid die je wilt in een pils. Recht uit de koelkast drinkt die 0.0 heel prettig en makkelijk. Ook in een vergelijking met de internationale concurrentie houdt Stella Artois 0.0% zich met gemak staande. Jammer dat Stella’s moeder AB InBEV heeft beslist deze niet in Nederland op de markt te brengen.

Alkoholfreies uit Duitsland

Ook goed verkrijgbaar, bij de grootgrutter althans, zijn een aantal Duitse alcoholvrije bieren die de moeite waard zijn. Zoals je eerder hebt gelezen mogen Duitse brouwers tot 0,5% alcohol toelaten in als alcoholvrij gelabeld bier. Ik ben erg te spreken over Jever Fun: een tip voor wie pils met uitgesproken bitterheid waardeert. Insel Brauerei brengt een aantal pale ale-achtige bieren op de markt, ontdaan van alcohol maar met verrassend veel smaak en karakter. Wel prijzig maar in de categorie alcoholvrij echt iets speciaals. Dat geldt ook voor de Liberis 2+3. Deze IPA van brouwerij Riegele geeft een redelijke bitterheid en een friszure toets dankzij de gebruikte tarwemout.

Leestip

Uit dit blogartikel is een heel boek ontstaan: ‘0.0 – alcoholvrij bier in de Lage Landen’. Je vindt er meer verhalen uit de geschiedenis van bier vrijwel zonder alcohol. Maar ook lees je uitgebreider over brouwen van alcoholvrij bier, met interviews van grote en kleine brouwers. Daarnaast is het boek een naslagwerk met proefnotities en beoordelingen van meer dan 100 <0,5% bieren verkrijgbaar in (online) bierwinkels in België en Nederland. Nieuwsgierig naar dit boek? Ga naar de website van uitgeverij Edicola om het direct te bestellen.

Meer achtergronden weten over het boek ‘0.0 – alcoholvrij bier in de Lage Landen?’ Lees het interview waarin Bierschrijver Frits Dunnink meer over zijn boek vertelt.